Η στρατιωτική και πολιτική δράση του Στυλιανού Γονατά - Η «τολμηρή» θέση του στην επιτροπή για τις ελληνικές διεκδικήσεις (1945) – Η συμμετο...
Η στρατιωτική και πολιτική δράση του Στυλιανού Γονατά - Η «τολμηρή» θέση του στην επιτροπή για τις ελληνικές διεκδικήσεις (1945) – Η συμμετοχή του σε προπολεμικές και μεταπολεμικές κυβερνήσεις – Η «προγραφή» του από τους κομμουνιστές και οι απόπειρες δολοφονίας του – Τι θα σήμαινε η απόδοση της Κυρηναϊκής στην Ελλάδα
Μιχάλης Στούκας - 29/9/2024 - protothema.gr
Στο σημερινό μας άρθρο φέρνουμε στο φως, για πρώτη φορά στο διαδίκτυο, αλλά και μάλλον γενικότερα στην επιφάνεια, μια παντελώς άγνωστη ιστορία.
Πρόκειται για την πρόταση του Στυλιανού Γονατά σε μία Επιτροπή Εξωτερικών που συστάθηκε από τον τότε πρωθυπουργό Πέτρο Βούλγαρη τον Μάιο του 1945, με σκοπό να καθορίσει τις εθνικές διεκδικήσεις της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πρόκειται για την πρόταση του Στυλιανού Γονατά σε μία Επιτροπή Εξωτερικών που συστάθηκε από τον τότε πρωθυπουργό Πέτρο Βούλγαρη τον Μάιο του 1945, με σκοπό να καθορίσει τις εθνικές διεκδικήσεις της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε αυτή την Επιτροπή ο Γονατάς μετείχε ως πρώην πρωθυπουργός.
Εκτός από τις γνωστές διεκδικήσεις (Βόρεια Ήπειρος, Δωδεκάνησα, Κύπρος, προώθηση των συνόρων μας με τη Βουλγαρία προς τον βορρά), ο Γονατάς έκανε δύο πολύ ρηξικέλευθες προτάσεις: να ζητηθεί η παραχώρηση της Κυρηναϊκής (του ανατολικού τμήματος της σημερινής Λιβύης) και τμήματος της τότε Γιουγκοσλαβίας, το οποίο να περιλαμβάνει και το Μοναστήρι.
Το γράφει ο ίδιος ο Γονατάς στα «Απομνημονεύματά» του, που κυκλοφορούν σε νέα έκδοση, από την «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ» (Α’ Έκδοση 1958). Πριν αναφερθούμε όμως στις δύο «τολμηρές» προτάσεις του Στυλιανού Γονατά, ας δούμε ένα βιογραφικό του ίδιου.
Εκτός από τις γνωστές διεκδικήσεις (Βόρεια Ήπειρος, Δωδεκάνησα, Κύπρος, προώθηση των συνόρων μας με τη Βουλγαρία προς τον βορρά), ο Γονατάς έκανε δύο πολύ ρηξικέλευθες προτάσεις: να ζητηθεί η παραχώρηση της Κυρηναϊκής (του ανατολικού τμήματος της σημερινής Λιβύης) και τμήματος της τότε Γιουγκοσλαβίας, το οποίο να περιλαμβάνει και το Μοναστήρι.
Το γράφει ο ίδιος ο Γονατάς στα «Απομνημονεύματά» του, που κυκλοφορούν σε νέα έκδοση, από την «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ» (Α’ Έκδοση 1958). Πριν αναφερθούμε όμως στις δύο «τολμηρές» προτάσεις του Στυλιανού Γονατά, ας δούμε ένα βιογραφικό του ίδιου.
Ο Στυλιανός Γονατάς το 1922
Ποιος ήταν ο Στυλιανός Γονατάς;
Ο Στυλιανός Γονατάς ήταν στρατιωτικός και πολιτικός με δράση πενήντα ετών περίπου ως αξιωματικός του Στρατού αλλά και με μακρά θητεία στην πολιτική. Μάλιστα από τον Νοέμβριο του 1922 ως τον Ιανουάριο του 1924 διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας μας.
Ο Στυλιανός Γονατάς γεννήθηκε στην Πάτρα το 1876. Σπούδασε στη Σχολή Ευελπίδων. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, έχοντας τον βαθμό του Υπολοχαγού ορίστηκε γραφέας το 1907 στο Προξενείο Αδριανούπολης με το ψευδώνυμο Στέργιος Γρηγορίου.
Ασχολήθηκε με τη συλλογή στατιστικών και άλλων στοιχείων για τους Έλληνες της περιοχής επιδιώκοντας παράλληλα να συσφίξει τις σχέσεις των υπόδουλων με τους ελεύθερους Έλληνες. Το 1908 επέστρεψε στην Αθήνα όπου ανέλαβε τη διεύθυνση του θρακικού τμήματος της «Πανελληνίου Οργανώσεως» που είχε σαν σκοπό τη δικτύωση της αντίστασης σε όλο τον υπόδουλο Ελληνισμό.
Ασχολήθηκε με τη συλλογή στατιστικών και άλλων στοιχείων για τους Έλληνες της περιοχής επιδιώκοντας παράλληλα να συσφίξει τις σχέσεις των υπόδουλων με τους ελεύθερους Έλληνες. Το 1908 επέστρεψε στην Αθήνα όπου ανέλαβε τη διεύθυνση του θρακικού τμήματος της «Πανελληνίου Οργανώσεως» που είχε σαν σκοπό τη δικτύωση της αντίστασης σε όλο τον υπόδουλο Ελληνισμό.
Κατά το κίνημα στο Γουδί ο Γονατάς υπήρξε διαγγελέας του αρχηγού του Στρατιωτικού Συνδέσμου Νικόλαου Ζορμπά. Το 1910 έγινε Λοχαγός και πήρε μέρος με την Ι Μεραρχία στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913). Τον Μάρτιο του 1917 έγινε Αντισυνταγματάρχης και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους Συνταγματάρχης.
Τον Φεβρουάριο του 1919 ορίστηκε Διοικητής της Βάσης της Οδησσού κατά την εκστρατεία στην Ουκρανία, αλλά μετά τη ματαίωση της αποβίβασης του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Οδησσό τον Μάρτιο του 1919 στρατοπέδευσε στις εκβολές του Δούναβη (Σουλινά, Γαλάτσι) ως την αποχώρηση του εκστρατευτικού σώματος (Ιούλιος 1919).
Το 1920 τοποθετήθηκε Διοικητής Πεζικού της Ι Μεραρχίας στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας, τον Οκτώβριο του 1920 Διοικητής της Βάσης της Σμύρνης, ενώ κατά τις επιχειρήσεις του 1921 και του 1922 υπηρέτησε ως Διοικητής Πεζικού της ΙΙ Μεραρχίας που είχε έδρα της το Ουσάκ.
Τον Φεβρουάριο του 1919 ορίστηκε Διοικητής της Βάσης της Οδησσού κατά την εκστρατεία στην Ουκρανία, αλλά μετά τη ματαίωση της αποβίβασης του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Οδησσό τον Μάρτιο του 1919 στρατοπέδευσε στις εκβολές του Δούναβη (Σουλινά, Γαλάτσι) ως την αποχώρηση του εκστρατευτικού σώματος (Ιούλιος 1919).
Το 1920 τοποθετήθηκε Διοικητής Πεζικού της Ι Μεραρχίας στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας, τον Οκτώβριο του 1920 Διοικητής της Βάσης της Σμύρνης, ενώ κατά τις επιχειρήσεις του 1921 και του 1922 υπηρέτησε ως Διοικητής Πεζικού της ΙΙ Μεραρχίας που είχε έδρα της το Ουσάκ.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή ήταν μαζί με τους Πλαστήρα και Φωκά συναρχηγός στην τριμελή εκτελεστική επιτροπή της Επανάστασης του Σεπτεμβρίου 1922.
Η συμμετοχή του Γονατά που εθεωρείτο «μετριοπαθής Κωνσταντινικός» στην Επανάσταση προσέδιδε σ’ αυτή έναν «εθνικό χαρακτήρα». Μετά τη «δίκη των έξι» η εκτελεστική επιτροπή διαλύθηκε και στις 14/11/1922 σχηματίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Γονατά. Το θέμα των εκλογών όμως που έπρεπε να γίνουν δημιούργησε νέες τριβές και οδήγησε στο «αντικίνημα» της 22ας Οκτωβρίου 1923. Τελικά οι εκλογές έγιναν στις 16/12/1923 με αποχή των αντιβενιζελικών.
Στις 19 Δεκεμβρίου ο Γονατάς, πρωθυπουργός ακόμα, ο οποίος είχε εκλεγεί πληρεξούσιος Αθηνών ζήτησε από τον βασιλιά Γεώργιο Β’ να φύγει προσωρινά από την Ελλάδα για να διευκολύνει τη λύση του πολιτειακού, κάτι που ο Γεώργιος Β’ έπραξε.
Στις 2/1/1924 ο Γονατάς ανακοίνωσε την παραίτηση της κυβέρνησής του και στις 11 Ιανουαρίου ο Βενιζέλος σχημάτισε νέα κυβέρνηση.
Η συμμετοχή του Γονατά που εθεωρείτο «μετριοπαθής Κωνσταντινικός» στην Επανάσταση προσέδιδε σ’ αυτή έναν «εθνικό χαρακτήρα». Μετά τη «δίκη των έξι» η εκτελεστική επιτροπή διαλύθηκε και στις 14/11/1922 σχηματίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Γονατά. Το θέμα των εκλογών όμως που έπρεπε να γίνουν δημιούργησε νέες τριβές και οδήγησε στο «αντικίνημα» της 22ας Οκτωβρίου 1923. Τελικά οι εκλογές έγιναν στις 16/12/1923 με αποχή των αντιβενιζελικών.
Στις 19 Δεκεμβρίου ο Γονατάς, πρωθυπουργός ακόμα, ο οποίος είχε εκλεγεί πληρεξούσιος Αθηνών ζήτησε από τον βασιλιά Γεώργιο Β’ να φύγει προσωρινά από την Ελλάδα για να διευκολύνει τη λύση του πολιτειακού, κάτι που ο Γεώργιος Β’ έπραξε.
Στις 2/1/1924 ο Γονατάς ανακοίνωσε την παραίτηση της κυβέρνησής του και στις 11 Ιανουαρίου ο Βενιζέλος σχημάτισε νέα κυβέρνηση.
Γονατάς και Πλαστήρας
Στις εκλογές του 1929 ο Γονατάς εκλέχθηκε πρώτος Γερουσιαστής Αθηνών και διετέλεσε Υπουργός Συγκοινωνών (Ιούνιος-Δεκέμβριος 1929), Γενικός Διοικητής Μακεδονίας (Δεκέμβριος 1929-Νοέμβριος 1932) και Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών (Ιούνιος-Αύγουστος 1932).
Από τον Νοέμβριο του 1932 ως τον Απρίλιο του 1935 υπήρξε Πρόεδρος της Γερουσίας η οποία καταργήθηκε μετά το Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Ο Γονατάς κατηγορήθηκε ότι συμμετείχε σε αυτό και δικάστηκε.
Όμως στην απολογία του στο Δικαστήριο καταδίκασε τους κινηματίες. Ο Γονατάς επανεκλέχθηκε βουλευτής Αθηνών στις εκλογές του 1936.
Όμως κατά τη δικτατορία Μεταξά, συγκεκριμένα μετά το αντιδικτατορικό κίνημα της 28ης Ιουλίου 1938, συνελήφθη και λίγο αργότερα εξορίστηκε στη Μύκονο (!) και στη Σύρο (!), στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερος στις αρχές του 1941 και στις 6 Ιανουαρίου του ίδιου έτους επέστρεψε στην Αθήνα. Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής έμεινε στην Ελλάδα.
Από τον Νοέμβριο του 1932 ως τον Απρίλιο του 1935 υπήρξε Πρόεδρος της Γερουσίας η οποία καταργήθηκε μετά το Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Ο Γονατάς κατηγορήθηκε ότι συμμετείχε σε αυτό και δικάστηκε.
Όμως στην απολογία του στο Δικαστήριο καταδίκασε τους κινηματίες. Ο Γονατάς επανεκλέχθηκε βουλευτής Αθηνών στις εκλογές του 1936.
Όμως κατά τη δικτατορία Μεταξά, συγκεκριμένα μετά το αντιδικτατορικό κίνημα της 28ης Ιουλίου 1938, συνελήφθη και λίγο αργότερα εξορίστηκε στη Μύκονο (!) και στη Σύρο (!), στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερος στις αρχές του 1941 και στις 6 Ιανουαρίου του ίδιου έτους επέστρεψε στην Αθήνα. Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής έμεινε στην Ελλάδα.
Υποστήριζε τον σχηματισμό ελληνικής κυβέρνησης και στο εσωτερικό της χώρας, παράλληλα με την εξόριστη, για την καλύτερη υπεράσπιση των συμφερόντων της Ελλάδας.
Οι συχνές επαφές του με τις κατοχικές κυβερνήσεις και η συνεργασία του με τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα έχουν συζητηθεί πολύ. Είχε προηγηθεί η πυρκαγιά (από εμπρησμό) μέρους της εβραϊκής συνοικίας στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 1931 όταν ο Γονατάς ήταν Γενικός Διοικητής Μακεδονίας. Κατηγορήθηκε ως ηθικός αυτουργός του εμπρησμού καθώς ανήκε στους αφανείς υποστηρικτές της ΕΕΕ (Εθνική Ένωσις Ελλάδος) μέλη της οποίας συμμετείχαν σε αυτόν.
Αν και τον Μάιο του 1944 φυλακίστηκε από τους Γερμανούς στο Χαϊδάρι για τέσσερις περίπου μήνες, μετά τα Δεκεμβριανά ενέτεινε την αντικομμουνιστική του στάση, κάτι που τον έβαλε στο στόχαστρο του ΕΛΑΣ.
Οι συχνές επαφές του με τις κατοχικές κυβερνήσεις και η συνεργασία του με τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα έχουν συζητηθεί πολύ. Είχε προηγηθεί η πυρκαγιά (από εμπρησμό) μέρους της εβραϊκής συνοικίας στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 1931 όταν ο Γονατάς ήταν Γενικός Διοικητής Μακεδονίας. Κατηγορήθηκε ως ηθικός αυτουργός του εμπρησμού καθώς ανήκε στους αφανείς υποστηρικτές της ΕΕΕ (Εθνική Ένωσις Ελλάδος) μέλη της οποίας συμμετείχαν σε αυτόν.
Αν και τον Μάιο του 1944 φυλακίστηκε από τους Γερμανούς στο Χαϊδάρι για τέσσερις περίπου μήνες, μετά τα Δεκεμβριανά ενέτεινε την αντικομμουνιστική του στάση, κάτι που τον έβαλε στο στόχαστρο του ΕΛΑΣ.
Ο Ναύαρχος Πέτρος Βούλγαρης πρωθυπουργός το 1945
Επίσης, ο Γονατάς διαφώνησε στο πολιτειακό ζήτημα και διαφοροποιήθηκε από τη γραμμή των «Φιλελευθέρων» με αποτέλεσμα να διαγραφεί από το κόμμα. Ίδρυσε δικό του κόμμα, αυτό των «Εθνικών Φιλευθέρων» (1945) το οποίο στις εκλογές του Μαρτίου 1946 συνεργάστηκε με το Λαϊκό Κόμμα και κέρδισε 34 από τις 354 έδρες της Βουλής.
Συμμετείχε στις πρώτες κυβερνήσεις μετά τις εκλογές ως Υπουργός Δημοσίων Έργων(Ανοικοδόμησης), ως τον Οκτώβριο του 1947 οπότε και παραιτήθηκε διαφωνώντας με την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη για τη μετριοπαθή της στάση στο θέμα των «εθνικών διεκδικήσεων».
Συμμετείχε στις πρώτες κυβερνήσεις μετά τις εκλογές ως Υπουργός Δημοσίων Έργων(Ανοικοδόμησης), ως τον Οκτώβριο του 1947 οπότε και παραιτήθηκε διαφωνώντας με την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη για τη μετριοπαθή της στάση στο θέμα των «εθνικών διεκδικήσεων».
Τον Ιανουάριο του 1949 το κόμμα του Γονατά δημιούργησε ενιαίο συνασπισμό με το «Εθνικό Κόμμα Ελλάδος» του Ναπολέοντα Ζέρβα. Ύστερα από ένα χρόνο ο Γονατάς διέλυσε το κόμμα και πολιτεύτηκε ξανά με τους «Φιλελεύθερους».
Στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1950 όμως απέτυχε, για πρώτη φορά εκλεγεί βουλευτής. Το 1951 αποσύρθηκε από την πολιτική ζωή.
Η τελευταία παρουσία του στα κοινά έγινε το 1965, κατά τη συνταγματική κρίση όταν κλήθηκε να συμμετάσχει ως πρώην πρωθυπουργός να συμμετάσχει στο Συμβούλιο του Στέμματος της 1ης Σεπτεμβρίου 1965 όπου υποστήριξε το αίτημα του Γεωργίου Παπανδρέου να προκηρυχθούν αμέσως εκλογές. Ο Στυλιανός Γονατάς πέθανε στις 29 Μαρτίου 1966 στην Αθήνα.
Στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1950 όμως απέτυχε, για πρώτη φορά εκλεγεί βουλευτής. Το 1951 αποσύρθηκε από την πολιτική ζωή.
Η τελευταία παρουσία του στα κοινά έγινε το 1965, κατά τη συνταγματική κρίση όταν κλήθηκε να συμμετάσχει ως πρώην πρωθυπουργός να συμμετάσχει στο Συμβούλιο του Στέμματος της 1ης Σεπτεμβρίου 1965 όπου υποστήριξε το αίτημα του Γεωργίου Παπανδρέου να προκηρυχθούν αμέσως εκλογές. Ο Στυλιανός Γονατάς πέθανε στις 29 Μαρτίου 1966 στην Αθήνα.
Ο Γονατάς με τον Αμερικανό φωτογράφο Frank Carpenter το 1923
Το Ε.Α.Μ. στοχοποιεί τον Γονατά – Οι αποτυχημένες προσπάθειες δολοφονίας του
Την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944 παρά την απαγόρευση έγινε το συλλαλητήριο του Ε.Α.Μ. Ένα μεγάλο τμήμα διαδηλωτών που κατέβαινε από το Πολύγωνο σταμάτησε έξω από το σπίτι του Γονατά φωνάζοντας «θάνατος στον Γονατά». Μάλιστα, κρατούσαν και πανό όπου αναγραφόταν το ίδιο σύνθημα! Δεν προχώρησαν όμως σε κάποια άλλη ενέργεια. Θορυβημένος ο Γονατά έστειλε τη γυναίκα του ντυμένη νοσοκόμα (!) στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» όπου διέμενε η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου.
Η σύζυγός του συναντήθηκε με τον Υπουργό Εσωτερικών Μανουηλίδη και ζήτησε να μείνουν κι αυτοί στο ξενοδοχείο.
Ο Μανουηλίδης δέχτηκε πρόθυμα το αίτημα του ζεύγους Γονατά, είπε όμως ότι δεν είχε αυτοκίνητο για να τους μεταφέρει στη «Μεγάλη Βρετανία». Συνέστησε όμως στη σύζυγο του Γονατά να πάει στη Βρετανική Αστυνομία στην Αθήνα και να ζητήσει όχημα από αυτή. Οι Βρετανοί έστειλαν τελικά ένα μικρό κλειστό φορτηγό, που παρέλαβε το ζεύγος και τους μετέφερε στη «Μεγάλη Βρετανία» μέχρι την αποκατάσταση της ομαλότητας στην πρωτεύουσα.
Η σύζυγός του συναντήθηκε με τον Υπουργό Εσωτερικών Μανουηλίδη και ζήτησε να μείνουν κι αυτοί στο ξενοδοχείο.
Ο Μανουηλίδης δέχτηκε πρόθυμα το αίτημα του ζεύγους Γονατά, είπε όμως ότι δεν είχε αυτοκίνητο για να τους μεταφέρει στη «Μεγάλη Βρετανία». Συνέστησε όμως στη σύζυγο του Γονατά να πάει στη Βρετανική Αστυνομία στην Αθήνα και να ζητήσει όχημα από αυτή. Οι Βρετανοί έστειλαν τελικά ένα μικρό κλειστό φορτηγό, που παρέλαβε το ζεύγος και τους μετέφερε στη «Μεγάλη Βρετανία» μέχρι την αποκατάσταση της ομαλότητας στην πρωτεύουσα.
Όμως πιο δραματική για την οικογένεια Γονατά έγινε η κατάσταση το 1947. Στις 6/8/1947 ο Μάρκος Βαφειάδης ανακοίνωσε μέσα από τον ραδιοφωνικό σταθμό των ανταρτών ότι έπειτα από απόφαση Λαϊκού Δικαστηρίου, ο Στυλιανός Γονατάς επικηρύσσεται ως προδότης και συνιστούσε να δολοφονηθεί, λέγοντας ότι ο φόνος του αποτελεί πατριωτική πράξη…
Στις 9 Δεκεμβρίου 1947 δολοφονήθηκε ο αστυφύλακας Δούβλης που ανήκε στη φρουρά του Γονατά, όταν προσπάθησε να ελέγξει κάποιους οπλοφόρους. Ένας από αυτούς που συνελήφθη κατέθεσε ότι μαζί με άλλους 3 παραμόνευαν στη διασταύρωση των οδών Ακαδημίας και Ασκληπιού απ’ όπου περνούσε καθημερινά 10-11 π.μ. το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε ο Γονατάς, με σκοπό να τον δολοφονήσουν και να διαφύγουν με ένα άλλο που είχαν παρκάρει στην αρχή της οδού Ασκληπιού.
Την επόμενη μέρα πήγαν στο σπίτι του Γονατά (Κοδριγκτώνος 8) ο Αρχηγός της Αστυνομίας Άγγελος Έβερτ μαζί με τον Διοικητή της Γενικής Ασφάλειας Τσαούση και του συνέστησαν να αλλάζει καθημερινά δρομολόγιο.
Την επόμενη μέρα πήγαν στο σπίτι του Γονατά (Κοδριγκτώνος 8) ο Αρχηγός της Αστυνομίας Άγγελος Έβερτ μαζί με τον Διοικητή της Γενικής Ασφάλειας Τσαούση και του συνέστησαν να αλλάζει καθημερινά δρομολόγιο.
Ο Μάρκος Βαφειάδης που διέταξε τη δολοφονία των Γονατά και Ζέρβα
Το Πάσχα του 1948 βρέθηκε σε μάντρα γυμναστηρίου, απέναντι από το σπίτι του Γονατά, τσάντα με 7 χειροβομβίδες και ένα περίστροφο, τα οποία προορίζονταν για τη δολοφονία του Γονατά, όταν θα πήγαινε στη λειτουργία της Ανάστασης.
Όμως ο Γονατάς δεν πήγε στη λειτουργία και οι επίδοξοι δολοφόνοι του προφανώς φοβήθηκαν, καθώς είχε προηγηθεί το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου η δολοφονία του Χρήστου Λαδά και η σύλληψη του δράστη της.
Όμως ο Γονατάς δεν πήγε στη λειτουργία και οι επίδοξοι δολοφόνοι του προφανώς φοβήθηκαν, καθώς είχε προηγηθεί το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου η δολοφονία του Χρήστου Λαδά και η σύλληψη του δράστη της.
Στις 28 Ιουνίου 1948, η εφημερίδα «Κήρυξ-Βήμα» που εκδιδόταν στη Νέα Υόρκη δημοσίευσε ανταπόκριση του δημοσιογράφου της Μπίγκαρτ, ο οποίος κατόρθωσε να συναντήσει μέσω Σερβίας τον Βαφειάδη. Αυτός του είπε ότι «αν οι κομμουνιστές έλθουν στην εξουσία δύο μέλη της παρούσης (1948) Βουλής,ο Γονατάς και ο Ζέρβας θα δικαστούν ως εγκληματίες πολέμου γιατί συνεργάστηκαν με τον εχθρό κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Όσον αφορά τους άλλους (σημ: ποιους άλλους, δεν διευκρινίζει αν αναφέρεται σε βουλευτές ή σε άλλα άτομα που θεωρούσε το ΕΑΜ ότι συνεργάστηκαν με τους Ναζί) θα αποφασίσει ο λαός τι θα τους κάνει». Η συνέντευξη αναδημοσιεύτηκε και στην «Καθημερινή».
Όσον αφορά τους άλλους (σημ: ποιους άλλους, δεν διευκρινίζει αν αναφέρεται σε βουλευτές ή σε άλλα άτομα που θεωρούσε το ΕΑΜ ότι συνεργάστηκαν με τους Ναζί) θα αποφασίσει ο λαός τι θα τους κάνει». Η συνέντευξη αναδημοσιεύτηκε και στην «Καθημερινή».
Στις εφημερίδες της 22/04/1949 δημοσιεύτηκε ανακοίνωση των Υπουργείων Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως σύμφωνα με την οποία σε φονευθέντα αντάρτη («συμμορίτη» κατά τα Υπουργεία), βρέθηκε διαταγή εκτέλεσης του Γονατά.
Ο υπογράφων τη διαταγή μάλιστα ζητά να μπει άμιλλα ανάμεσα στα τμήματα για την εκπλήρωση της αποστολής αυτής που θα ανακουφίσει τον λαό και καταλήγει: «Υπενθυμίζομεν ότι ο δολοφόνος Γονατάς είναι επικηρυγμένος από Γ(ενικό) Α(ρχηγείο). Όποιος βάλει τέρμα (στην) εγκληματική του δράση με εξόντωσή του (ενν. του Γονατά) θα ξεχωρίζει σαν άξιος λαϊκός εκδικητής».
Το ενδιαφέρον είναι στο ποιος υπογράφει αυτή τη διαταγή, που εκδόθηκε στις 31/10/1948.
Πρόκειται για τον Υποστράτηγο «Γιώτη» της ΙΙΙ (Τρίτης) Μεραρχίας. Ως «καπετάν Γιώτης» ήταν γνωστός ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο οποίος όμως έγινε «Υποστράτηγος» μετά τη μάχη του Καρπενησίου (20-21 Ιανουαρίου 1949).
Επίσης, διοικούσε μεγάλη μονάδα της Ι Μεραρχίας του Δ.Σ.Ε., όχι της ΙΙΙ. Η «επικήρυξη» του Γονατά προέρχεται από τα απομνημονεύματα του ίδιου. Ενδεικτικά, υπάρχει δημοσιευμένη και στο «Βήμα» της 22ας Απριλίου 1949.
Τέλος, η εντολή για δολοφονία του Γονατά προκύπτει κι από τις καταθέσεις συλληφθέντων ανταρτών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Γ. Κοζάνης ή Μπάρμπας, στρατοπεδάρχης Κοκκινιάς, ο οποίος δικάστηκε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών στις 27 Ιουλίου 1950, όπου αποκάλυψε τις δολοφονίες διαφόρων ατόμων και άλλες απόπειρες δολοφονιών που απέτυχαν: Για τον Γονατά αποκάλυψε: «Επίσης απέτυχε και η απόπειρα κατά του Γονατά, παρ’ όλας τας ενέδρας μας και την οργάνωση που είχαμε, διότι εφρουρείτο καλά από την Αστυνομίαν».
Το ενδιαφέρον είναι στο ποιος υπογράφει αυτή τη διαταγή, που εκδόθηκε στις 31/10/1948.
Πρόκειται για τον Υποστράτηγο «Γιώτη» της ΙΙΙ (Τρίτης) Μεραρχίας. Ως «καπετάν Γιώτης» ήταν γνωστός ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο οποίος όμως έγινε «Υποστράτηγος» μετά τη μάχη του Καρπενησίου (20-21 Ιανουαρίου 1949).
Επίσης, διοικούσε μεγάλη μονάδα της Ι Μεραρχίας του Δ.Σ.Ε., όχι της ΙΙΙ. Η «επικήρυξη» του Γονατά προέρχεται από τα απομνημονεύματα του ίδιου. Ενδεικτικά, υπάρχει δημοσιευμένη και στο «Βήμα» της 22ας Απριλίου 1949.
Τέλος, η εντολή για δολοφονία του Γονατά προκύπτει κι από τις καταθέσεις συλληφθέντων ανταρτών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Γ. Κοζάνης ή Μπάρμπας, στρατοπεδάρχης Κοκκινιάς, ο οποίος δικάστηκε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών στις 27 Ιουλίου 1950, όπου αποκάλυψε τις δολοφονίες διαφόρων ατόμων και άλλες απόπειρες δολοφονιών που απέτυχαν: Για τον Γονατά αποκάλυψε: «Επίσης απέτυχε και η απόπειρα κατά του Γονατά, παρ’ όλας τας ενέδρας μας και την οργάνωση που είχαμε, διότι εφρουρείτο καλά από την Αστυνομίαν».
Η ρωμαϊκή επαρχία Κρήτη και Κυρήνη
Οι προτάσεις του Γονατά για τις «Εθνικές Διεκδικήσεις»
Εκείνο που μας παρακίνησε να γράψουμε το σημερινό μας άρθρο είναι όσα διαβάσαμε στη σελ. 429 των απομνημονευμάτων του Στυλιανού Γονατά, κάτω από τον τίτλο «ΑΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΜΟΥ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΜΑΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΩΝ».
Στις 9 Απριλίου 1945 σχηματίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Ναύαρχο Πέτρο Βούλγαρη, ο οποίος είχε καταστείλει το κίνημα του Ελληνικού Στόλου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Στις 19 Απριλίου συναντήθηκε με τον Γονατά και τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς, για να ζητήσει τις απόψεις τους για τα τρέχοντα ζητήματα.
Στις 11 Μαΐου 1945 ο Βούλγαρης συγκρότησε μια Επιτροπή επί των Εξωτερικών, η οποία θα συζητούσε τις ελληνικές διεκδικήσεις κατά το επικείμενο Συνέδριο της Ειρήνης.
Σ’ αυτήν μετείχαν: οι πρώην πρωθυπουργοί Σοφούλης, Καφαντάρης, Γονατάς, Τσουδερός, Γ. Παπανδρέου και Πλαστήρας, οι πρώην Υπουργοί Εξωτερικών Αλεξανδρής, Ρέντης, Μάξιμος και Θεοτόκης και οι πρώην Υφυπουργοί Εξωτερικών Φ. Δραγούμης και Γ. Μελάς.
Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 30 Μαΐου 1945 με εισήγηση του πρωθυπουργού και συνεχίστηκαν για τέσσερις μέρες με ομιλίες των παραπάνω πολιτικών. Στην τέταρτη συνεδρίαση, που έγινε στις 6 Ιουλίου 1945 ο Γονατάς εισηγήθηκε οι «εθνικές διεκδικήσεις» μας να περιλάβουν:
Στις 19 Απριλίου συναντήθηκε με τον Γονατά και τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς, για να ζητήσει τις απόψεις τους για τα τρέχοντα ζητήματα.
Στις 11 Μαΐου 1945 ο Βούλγαρης συγκρότησε μια Επιτροπή επί των Εξωτερικών, η οποία θα συζητούσε τις ελληνικές διεκδικήσεις κατά το επικείμενο Συνέδριο της Ειρήνης.
Σ’ αυτήν μετείχαν: οι πρώην πρωθυπουργοί Σοφούλης, Καφαντάρης, Γονατάς, Τσουδερός, Γ. Παπανδρέου και Πλαστήρας, οι πρώην Υπουργοί Εξωτερικών Αλεξανδρής, Ρέντης, Μάξιμος και Θεοτόκης και οι πρώην Υφυπουργοί Εξωτερικών Φ. Δραγούμης και Γ. Μελάς.
Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 30 Μαΐου 1945 με εισήγηση του πρωθυπουργού και συνεχίστηκαν για τέσσερις μέρες με ομιλίες των παραπάνω πολιτικών. Στην τέταρτη συνεδρίαση, που έγινε στις 6 Ιουλίου 1945 ο Γονατάς εισηγήθηκε οι «εθνικές διεκδικήσεις» μας να περιλάβουν:
α) τη Βόρεια Ήπειρο, τα δικαιώματα της οποίας για ένωση με την Ελλάδα είχαν αναγνωριστεί διεθνώς, αλλά η ένωση δεν έγινε λόγω των (γνωστών) ιταλικών αντιρρήσεων,
β) τα Δωδεκάνησα, που ήταν ξεκάθαρα ελληνικά,
γ) την Κύπρο, για τον ίδιο λόγο,
δ) την προώθηση των συνόρων μας με τη Βουλγαρία αρκετά βορειότερα και για λόγους ασφαλείας, αλλά και γιατί στις περιοχές αυτές ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί που εκδιώχθηκαν από τους Βουλγάρους,
ε) τη διόρθωση των συνόρων μας με τη Γιουγκοσλαβία, έτσι ώστε να περιέλθει στην Ελλάδα και το Μοναστήρι, για λόγους ασφαλείας, αλλά και γιατί στο τμήμα αυτό δεν κατοικούσαν σερβικοί πληθυσμοί, αλλά μόνο ελληνικοί και βουλγαρικοί,
στ) την προσάρτηση στη χώρα μας της Κυρηναϊκής, η οποία και στην αρχαιότητα και επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας συνδεόταν στενά με την Ελλάδα και καθώς αυτή είναι (1945) αραιοκατοικημένη, χρησιμεύει για τη μετανάστευση του πλεονάζοντος πληθυσμού μας (ενν. το 1945), αντί αυτός να πηγαίνει στην Αυστραλία και σε άλλα μακρινά μέρη και ακόμα για την εξασφάλιση της τόσο «καρποφόρου» ελληνικής σπογγαλιείας στα παράλια της Αφρικής, όπου πολλές φορές εμποδίστηκε και
ζ) να ζητηθεί η απόδοση όλων των αρχαίων ελληνικών κειμηλίων (αγαλμάτων, παπύρων, επιγραφών, αγγείων, νομισμάτων κ.λπ.) που βρίσκονται στα μουσεία των ηττημένων κρατών, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας και με την ευκαιρία της ανακίνησης αυτού του ζητήματος να παρακληθούν και η Αγγλία και η Γαλλία να μας αποδώσουν τα αγάλματα μας που βρίσκονται στα μουσεία τους και τις μετόπες του Παρθενώνα για να επανέλθουν αυτά στην πατρώα γη στην οποία ανήκουν ηθικά και δικαιωματικά. Με τον τρόπο αυτό θα αυξηθεί και η τουριστική κίνηση προς την Ελλάδα, με πολύ θετικά αποτελέσματα για τη χώρα μας.
Ο Γονατάς με τον Υπουργό Εξωτερικών Αλεξανδρή το 1923
Πού βρίσκεται η Κυρηναϊκή;- Η σχέση της με την Ελλάδα- Τι θα συνέβαινε αν δινόταν στη χώρα μας;
Η Ελλάδα προσήλθε στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων αξιώνοντας τη Βόρειο Ήπειρο, την Κύπρο, τα Δωδεκάνησα και τμήμα της Νότιας Βουλγαρίας. Όπως είναι γνωστό, στη χώρα μας παρά τις θυσίες, τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς, τις υποσχέσεις κ.λπ. δόθηκαν μόνο τα Δωδεκάνησα. Τα υπόλοιπα ζητήματα που έθεσε ο Γονατάς στην Επιτροπή δεν τέθηκαν ποτέ.
Για το θέμα του Μοναστηρίου και των συνόρων με τη Γιουγκοσλαβία, είναι γνωστό ότι εκείνη την περίοδο ο Τίτο μεθόδευε την ίδρυση του μεταπολεμικού του κράτους με τη δημιουργία στην περιοχή μιας ομόσπονδης δημοκρατίας με το όνομα «Μακεδονία».
Και καθώς οι βόρειοι γείτονές μας είχαν προσδεθεί στο άρμα της ΕΣΣΔ, ήταν μάλλον αδύνατο να αποκομίσει η Ελλάδα εδαφικά οφέλη από Αλβανία, Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία.
Η Κυρηναϊκή όμως, που ο Στυλιανός Γονατάς πρότεινε να διεκδικηθεί από τη χώρα μας, ήταν μια άλλη περίπτωση. Πού βρίσκεται η Κυρηναϊκή; Νότια της Κρήτης. Είναι η σημερινή ανατολική Λιβύη. Για όσους αναρωτιούνται τι σχέση έχει με την Ελλάδα, να τους ενημερώσουμε ότι κατά την αρχαιότητα αποικίστηκε από Έλληνες, που ίδρυσαν πέντε σημαντικές πόλεις, που είναι γνωστές ως Πεντάπολις: τη Βάρκη, την Κυρήνη (που έδωσε το όνομά της σε όλη την περιοχή), την Απολλωνία, την Ταύχειρα και τις Ευεσπερίδες. Νότια της Κυρηναϊκής, που καλύπτεται από δάση και θαμνότοπους, στη Σαχάρα, ζούσαν διάφορες νομαδικές φυλές.
Στη συνέχεια ενσωματώθηκε στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο, από τον Πτολεμαίο Σωτήρα. Η Κυρηναϊκή έγινε ρωμαϊκή επαρχία οριστικά το 74 π.Χ. Από το 20 π.Χ. ως το 296 μ.Χ. αποτέλεσε τμήμα της συγκλητικής επαρχίας Κρήτης και Κυρηναϊκής με πρωτεύουσα τη Γόρτυνα της Κρήτης.
Για το θέμα του Μοναστηρίου και των συνόρων με τη Γιουγκοσλαβία, είναι γνωστό ότι εκείνη την περίοδο ο Τίτο μεθόδευε την ίδρυση του μεταπολεμικού του κράτους με τη δημιουργία στην περιοχή μιας ομόσπονδης δημοκρατίας με το όνομα «Μακεδονία».
Και καθώς οι βόρειοι γείτονές μας είχαν προσδεθεί στο άρμα της ΕΣΣΔ, ήταν μάλλον αδύνατο να αποκομίσει η Ελλάδα εδαφικά οφέλη από Αλβανία, Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία.
Η Κυρηναϊκή όμως, που ο Στυλιανός Γονατάς πρότεινε να διεκδικηθεί από τη χώρα μας, ήταν μια άλλη περίπτωση. Πού βρίσκεται η Κυρηναϊκή; Νότια της Κρήτης. Είναι η σημερινή ανατολική Λιβύη. Για όσους αναρωτιούνται τι σχέση έχει με την Ελλάδα, να τους ενημερώσουμε ότι κατά την αρχαιότητα αποικίστηκε από Έλληνες, που ίδρυσαν πέντε σημαντικές πόλεις, που είναι γνωστές ως Πεντάπολις: τη Βάρκη, την Κυρήνη (που έδωσε το όνομά της σε όλη την περιοχή), την Απολλωνία, την Ταύχειρα και τις Ευεσπερίδες. Νότια της Κυρηναϊκής, που καλύπτεται από δάση και θαμνότοπους, στη Σαχάρα, ζούσαν διάφορες νομαδικές φυλές.
Στη συνέχεια ενσωματώθηκε στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο, από τον Πτολεμαίο Σωτήρα. Η Κυρηναϊκή έγινε ρωμαϊκή επαρχία οριστικά το 74 π.Χ. Από το 20 π.Χ. ως το 296 μ.Χ. αποτέλεσε τμήμα της συγκλητικής επαρχίας Κρήτης και Κυρηναϊκής με πρωτεύουσα τη Γόρτυνα της Κρήτης.
Η Κυρηναϊκή στην αρχαιότητα
Με το σύστημα της Τετραρχίας του Διοκλητιανού, η Κυρηναϊκή χωρίστηκε σε βόρεια και νότια. Το 395 εντάχθηκε στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος (Βυζαντινή Αυτοκρατορία).
Το 533 ο Βελισάριος, Στρατηγός του Ιουστινιανού, κατέκτησε και την Τριπολίτιδα (τη σημερινή Τρίπολη της Λιβύης) που βρισκόταν στα σύνορα της Αυτοκρατορίας και ανήκε στους Βανδάλους. Οι Άραβες κατέκτησαν την Πεντάπολη το 643-644 και ονόμασαν την περιοχή Μπάρκα.
Μετά την κατάρρευση του χαλιφάτου τον Ομεϋαδών η περιοχή πέρασε σε αιγυπτιακή και αργότερα οθωμανική κυριαρχία (1517). Το 1911 οι Ιταλοί κατέλαβαν την Κυρηναϊκή και την ανακήρυξαν προτεκτοράτο στις 15 Οκτωβρίου 1912. Το 1919 η περιοχή αναγνωρίστηκε ως ιταλική αποικία και το 1934 η Κυρηναϊκή προσαρτήθηκε στην ιταλική Λιβύη.
Το 1942 καταλήφθηκε από τους Βρετανούς, το 1949 απέκτησε αυτονομία και το 1951 έγινε τμήμα της Λιβύης.
Το 533 ο Βελισάριος, Στρατηγός του Ιουστινιανού, κατέκτησε και την Τριπολίτιδα (τη σημερινή Τρίπολη της Λιβύης) που βρισκόταν στα σύνορα της Αυτοκρατορίας και ανήκε στους Βανδάλους. Οι Άραβες κατέκτησαν την Πεντάπολη το 643-644 και ονόμασαν την περιοχή Μπάρκα.
Μετά την κατάρρευση του χαλιφάτου τον Ομεϋαδών η περιοχή πέρασε σε αιγυπτιακή και αργότερα οθωμανική κυριαρχία (1517). Το 1911 οι Ιταλοί κατέλαβαν την Κυρηναϊκή και την ανακήρυξαν προτεκτοράτο στις 15 Οκτωβρίου 1912. Το 1919 η περιοχή αναγνωρίστηκε ως ιταλική αποικία και το 1934 η Κυρηναϊκή προσαρτήθηκε στην ιταλική Λιβύη.
Το 1942 καταλήφθηκε από τους Βρετανούς, το 1949 απέκτησε αυτονομία και το 1951 έγινε τμήμα της Λιβύης.
Από την Κυρηναϊκή ξεκίνησε ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη το 2011. Η περιοχή από το 2012 αποτελεί αυτόνομη περιφέρεια της Λιβύης.
Η νεκρική πομπή για τον Στυλιανό Γονατά το 1966
Επίλογος
Αυτό ήταν ένα αφιέρωμα στον Στυλιανό Γονατά και την εντυπωσιακή, θεωρούμε, πρότασή του να ζητηθεί η προσάρτηση της Κυρηναϊκής στην Ελλάδα. Ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα μας και η διστακτικότητα της κυβέρνησης Τσαλδάρη είχαν σαν αποτέλεσμα η Ελλάδα να αποχωρήσει από τη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων μόνο με τα Δωδεκάνησα…
Βέβαια το 1945 δεν υπήρχαν υφαλοκρηπίδες και Α0Ζ… Προφανώς ο Γονατάς δεν ήταν προφήτης. Ουσιαστικά, το 1945 η Κυρηναϊκή δεν βρισκόταν στην κυριαρχία κανενός κράτους. Βλέποντας τη θέση της στον χάρτη και κάνοντας την υπόθεση ότι στο Παρίσι θα ζητούσαμε και θα παίρναμε την συγκεκριμένη περιοχή καταλαβαίνουμε πολύ καλά, με βάση όσα συμβαίνουν 80 χρόνια αργότερα, τα τεράστια οφέλη που θα είχε η Ελλάδα.
Πηγές: ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΓΟΝΑΤΑΣ, «ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ», Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ 1958.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, τόμος 3 ,ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ (για τη βιογραφία του Σ. Γονατά).
Γεγονότα της Θεσσαλονίκης του 1931, ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ, «ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΦΑΣΙΣΤΕΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, 2013.
Όσα πρότεινε ο Γονατάς, υπάρχουν στη σελ. 429 των απομνημονευμάτων του.
Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Ιωάννη Νασιούλα για την πολύτιμη βοήθειά του
Οι θέσεις του ΚΚΕ απέναντι στις «εθνικές διεκδικήσεις» μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
Και άλλες θέσεις πολιτικών και επιστημόνων εν όψει των «εθνικών διεκδικήσεων» - Η επαλήθευση όσων γράψαμε για τον Στυλιανό Γονατά και οι ακραίες θέσεις για απόδοση της Ερυθραίας και της Σομαλίας (!) στην Ελλάδα- Η θεωρία του Ζαχαριάδη περί δύο πόλων (1945) και η προσπάθεια του ΚΚΕ να ενταχθεί η Ελλάδα σε μια χερσαία ενότητα σλαβικών κρατών (1946-1949) - Τι γράφει ο ιστορικός Ιωάννης Κωτούλας στο βιβλίο του «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ»
Μιχάλης Στούκας
Το άρθρο μας την Κυριακή 29/9 για τον Στυλιανό Γονατά και την πρότασή του να ζητηθούν στο πλαίσιο των «εθνικών διεκδικήσεων» η Κυρηναϊκή και η περιοχή του Μοναστηρίου, της σημερινής, λεγόμενης, «Βόρειας Μακεδονίας» προκάλεσε αίσθηση. Υπήρχαν βέβαια και ορισμένοι αναγνώστες, οι οποίοι αμφισβήτησαν όσα γράψαμε.
Επικοινώνησε μαζί μας ο Ιστορικός και Διδάσκων Γεωπολιτική στο Εθνικό και Καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών κύριος Ιωάννης Κωτούλας και όχι μόνο επιβεβαίωσε τα γραφόμενα μας, αλλά μας ενημέρωσε ότι υπήρχαν και άλλοι πολιτικοί και στρατιωτικοί οι οποίοι πρότειναν να διεκδικήσει η χώρα μας όχι μόνο την Κυρηναϊκή, αλλά και περιοχές της Αφρικής που αποτελούσαν εκείνη την εποχή ευρωπαϊκές αποικίες. Όλα αυτά υπάρχουν στο πολυσέλιδο βιβλίο του (904 σελίδες), «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ», Εκδόσεις ΛΕΙΜΩΝ, 2021. Στο ίδιο βιβλίο εντοπίσαμε και τη στάση του Κ.Κ.Ε. απέναντι στις «εθνικές διεκδικήσεις», η οποία όπως θα δούμε, άλλαξε (καθόλου περίεργο…) μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα.
Ας ξεκινήσουμε όμως με το θέμα των «εθνικών διεκδικήσεων» και τις άγνωστες πτυχές του όπως τις παρουσιάζει ο κύριος Κωτούλας. Η ιδεολογική μετατόπιση στην εκτατική αντίληψη του ελληνικού χώρου καταγράφεται στην περίοδο της Κατοχής. Η έκδοση «Μεγάλη Ελλάς» (1941 – 1943) , έντυπο της Στρατιάς Σκλαβωμένων Νικητών (Σ.Σ.Ν.), προδρομικής μορφής της ΠΕΑΝ, προβάλλει τη νέα αντίληψη περί χώρου τον Ιανουάριο του 1943 αναφέροντας ότι «η Σ.Σ.Ν. δεν είναι δυνατόν ν’ ανεχθεί την διατήρηση των σημερινών συνόρων τα οποία πολύ απέχουν από του να παρέχουν στοιχειώδη άνεσιν ει την δημιουργίαν και αναπτυξιν των γεωγραφικών εκείνων περιθωρίων τα οποία εξασφαλίζουν «επαρκή οικονομικόν χώρον» απαραίτητου δια την ομαλήν και προοδευτικήν εξέλιξιν και ηθικών και πνευματικών δυνάμεων του ελληνικού λαού».
Συναφή κείμενα της κατοχικής περιόδου είναι τα έντυπα: «Τι προσέφερε και τι δικαιούται να ζητήσει η Ελλάς» (1943) που εκδόθηκε από την οργάνωση ΡΑΝ (Ρωμυλία– Αυλών – Νήσοι). Κατά την περίοδο μετά την Απελευθέρωση δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάδειξη της ιδιαίτερης γεωστρατηγικής σημασίας συγκεκριμένων περιοχών, οι οποίες είτε αποτελούσαν αντικείμενο εθνικών διεκδικήσεων στο πλαίσιο του εγχειρήματος μερικής ή εδαφικής ολοκλήρωσης του πολιτικού ελέγχου του ιστορικού ελληνικού χώρου είτε συνιστούσαν σημεία διακρατικών εντάσεων, που προκα- λούσαν διάφοροι, συχνά προσκείμενοι στις κυβερνήσεις των κρατών. Οι επίσημες ελληνικές εθνικές διεκδικήσεις, όπως διατυπώθηκαν από τις κυβερνήσεις των πρωθυπουργών (21 Απριλίου 1941 – 14 Απρίλιου 1944) Εμμανουήλ Τσουδερού και Γεωργίου Παπανδρέου (26 Απριλίου 1944 – 3 Ιανουαρίου) επικεντρώνονταν σε περιοχές όπως η Βόρειος Ήπειρος και τα Δωδεκάνησα και εδράζονταν σε τέσσερις βασικές αρχές, που διατυπώθηκαν από το Υπουργείο Εξωτερικών με εγκύκλιο της 23ης Μαΐου 1945 προς τις πρεσβείες:
α) Την αρχή της αυτοδιάθεσης των πληθυσμών. Αυτή αφορούσε τις περιοχές των Δωδεκανήσων, της Βορείου Ηπείρου και, δυνητικά, σε μεταγενέστερη φάση της Κύπρου.
β) Τις διάφορες συμβατικές διατάξεις ή άλλες διεθνείς αναγνωρίσεις
γ) Την αρχή της στρατιωτικής ασφάλειας, που εφαρμόστηκε στη διεκδίκηση τμήματος της βουλγαρικής επικράτειας στην Οροσειρά της Ροδόπης και
δ) Την αρχή της οικονομικής ασφάλειας.
Όπως σημειώνει ο κύριος Κωτούλας,, η Κύπρος η οποία ήταν τότε βρετανική αποικία δεν αναφέρεται συχνά στη σχετική με τις «εθνικές διεκδικήσεις» βιβλιογραφία, προφανώς γιατί η προσοχή των Ελληνικών κυβερνήσεων ήταν στραμμένη, λόγω του Εμφυλίου Πολέμου και της βοήθειας που λάμβαναν από τους βόρειους γείτονές μας οι αντάρτες του Δ.Σ.Ε., προς αυτή την κατεύθυνση, προς τον βορρά δηλαδή.
Ο διπλωμάτης και πολιτικός Φίλιππος Δραγούμης (1890 – 1980), αδελφός του Ίωνα Δραγούμη που διετέλεσε, μεταξύ άλλων Υφυπουργός Εξωτερικών μεταπολεμικά και εκπροσώπησε τη χώρα μας στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων στις «Σκέψεις επί των εθνικών μας ζητημάτων», Απρίλιος 1944, σε αντίθεση με άλλους πολιτικούς και στρατιωτικούς της εποχής τάσσεται κατά της άκριτης επέκτασης της εδαφικής επικράτειας της Ελλάδας, προβάλλοντας ως θεμελιώδη παράμετρο ισχύος την εθνοτική ομοιογένεια όχι την εδαφική της επέκταση.
Φίλιππος Δραγούμης
Ο Αντισυνταγματάρχης Μηχανικού ε.α. Γεώργιος Χ. Βασιλειάδης, πολιτευτής του νόμου Πέλλας υπήρξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ελληνικών Δικαίων, ενός φορέα ο οποίος προέβαλλε συστηματικά τις εθνικές εδαφικές διεκδικήσεις. Ο Βασιλειάδης έγραψε μια σειρά φυλλαδίων με τον γειτονικό τίτλο, «Το ελληνικόν πρόβλημα (ως το κατανοούν οι βόρειοι Έλληνες)», που εκδόθηκαν το 1947 – 1948, στα οποία προτείνει τη διεκδίκηση εκ μέρους της Ελλάδας μιας ευρείας ζώνης στρατηγικού βάθους στη Βαλκανική ενδοχώρα.
Όσον αφορά την Κυρηναϊκή, ο πρώτος που έθεσε το θέμα το 1941, ξεκινώντας επίσημα μια σειρά μαξιμαλιστικών διεκδικήσεων ήταν ο, τότε, πρωθυπουργός Εμμανουήλ, Τσουδερός, ο οποίος σε υπόμνημά του στον βασιλιά Γεώργιο Β’ πρότεινε, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα μαζικής μεταπολεμικής μετανάστευσης των Ελλήνων στις ιταλικές αποικίες της Βόρειας Αφρικής.
Ωστόσο ένα χρόνο αργότερα αναιρεί την προηγούμενη πρόταση του λέγοντας ότι η Ελλάδα είναι μικρή χώρα, περιορισμένου μεγέθους και δεν θα μπορούσε να ασκήσει αποτελεσματική αποικιακή πολιτική.
Ωστόσο ένα χρόνο αργότερα αναιρεί την προηγούμενη πρόταση του λέγοντας ότι η Ελλάδα είναι μικρή χώρα, περιορισμένου μεγέθους και δεν θα μπορούσε να ασκήσει αποτελεσματική αποικιακή πολιτική.
Εμμανουήλ Τσουδερός
Ο διπλωμάτης και πολιτικός Λέων Μακκάς (1892 – 1972) ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Παρίσι. Πρότεινε το 1945 την επίσημη διεκδίκηση από την Ελλάδα τμήματος της Βουλγαρίας, ως αποζημίωση για τη βουλγαρική κατοχή και τις ακρότητες σε βάρος των Ελλήνων από τους Βουλγάρους. Ο Μακκάς εισηγήθηκε τη διεκδίκηση της Νότιας Ρωμυλίας που περιελάβανε τις εύφορες κοιλάδες του Άνω Νευροκοπίου και του ποταμού Άρδα και τις πεδιάδες του Πασμακλή και του Μαστακλή, περιοχές παραγωγής καπνού που αποτελούσε τότε το κύριο εξαγώγιμο προϊόν της Ελλάδας.
Ο Μακκάς πρότεινε επίσης την καθιέρωση αποικιακού κυριαρχικού ελέγχου σε συγκυριαρχία με τη Μεγάλη Βρετανία γράφοντας μεταξύ άλλων: «Η Κυρηναϊκή αποικιζομένη υπό της Ελλάδος, θα δύναται ευχερώς να απορροφήσει πολλάς χιλιάδας Ελλήνων στρατιωτικών, δημοσίων υπαλλήλων και τεχνικών».
Το Μακκά ακολούθησε ο Στυλιανός Γονατάς, στον οποί ο αναφερθήκαμε αναλυτικά την προηγούμενη εβδομάδα. Ο οικονομολόγος Αθανάσιος Σμπαρούνης (1892–1987) υψηλόβαθμο στέλεχος του Υπουργείου Οικονομικών κατά τον Μεσοπόλεμο και Υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας (1945 – 1946), στη μελέτη του «Σκέψεις τινες δια μεταπολεμικήν βιώσιμον Ελλάδα» (1945) τάχθηκε υπέρ του αγροτικού αποικισμού της Κυρηναϊκής Χερσονήσου για να λυθεί το πρόβλημα της συγκέντρωσης υπερπληθυσμού στα αστικά κέντρα της χώρας: «Η Ελλάς θα όφειλε ν’ αποβλέψει εις όσο το δυνατόν μόνιμον εγκατάστασιν αγροτών μετά τον αναλογούντα εις αυτούς αστικού πληθυσμού… εις αποικίας των συμμαχικών κρατών ή εις χώρας της βρετανικής Συμπολιτείας… Σήμερον η Ελλάς θα ήτο δικαιολογημένη να ζητήσει την προσάρτησιν της Κυρηναϊκής, όπως βοηθηθεί εν μέρει εις την λύσιν δημογραφικών προβλημάτων», έγραφε χαρακτηριστικά ο Σμπαρούνης.
Ο Φίλιππος Δραγούμης απέρριπτε τη διεκδίκηση εδαφών στη Βόρεια Αφρική, όπως και ο διπλωμάτης Αλέξης Κύρου (1901 – 1969) θεωρώντας ότι είναι εμπνευσμένη από τη λογική των ζωτικών χώρων. Ο Υποναύαρχος και διπλωμάτης Περικλής Ι. Αργυρόπουλος (1871 – 1953) επανέλαβε μεταπολεμικά τη πρόταση να εξελιχθεί η Ελλάδα σε θαλάσσια δύναμη, με τη δημιουργία ισχυρού πολεμικού στόλου και να αποκτήσει αποικίες τόσο στη Μεσόγειο Θάλασσα, όσο και στον Ινδικό Ωκεανό! Έτσι, εκτός από την Κυρηναϊκή, ο Αργυρόπουλος πρότεινε να ζητήσει η Ελλάδα και την ιταλική, ως τότε, Σομαλία, στο κέρας της Ανατολική Αφρικής! Κατά μία περίεργη σύμπτωση, την ώρα που γράφαμε αυτό το άρθρο διαβάσαμε στο protothema.gr ότι το τουρκικό ερευνητικό σκάφος Oruc Reis αναχωρεί για πετρελαϊκές έρευνες στη Σομαλία…
Περικλής Αργυρόπουλος
Τέλος, ακόμα μια μαξιμαλιστική θέση παρουσίασε ο Γεώργιος Μ. Χρυσαφίδης στη μελέτη του «Αι εθνικαί διεκδικήσεις» (1945). Ο Χρυσαφίδης πρότεινε την επίσημη διεκδίκηση εκ μέρους της Ελλάδας, όχι απλά στρατηγικού βάθους στη Βαλκανική Χερσόνησο αλλά και υπερπόντιων εδαφών της Κυρηναϊκής και της Τριπολίτιδας στη Λιβύη και της Ερυθραίας στην Ερυθρά Θάλασσα. Η Ερυθραία, που ανεξαρτητοποιήθηκε από την Αιθιοπία το 1993 (πρωτεύουσά της είναι η Ασμάρα) ήταν ιταλική αποικία από το 1889 ως το 1941. Ο Χρυσαφίδης θεωρούσε ότι με τη δημιουργία ενός υπερπόντιου αποικιακού πλέγματος θα αναιρούνταν τα γεωφυσικά μειονεκτήματα του ελλαδικού χώρου, θα εξασφαλιζόταν η οικονομική αυτάρκεια της Ελλάδας και θα «διοχετευόταν» ο πλεονάζων αγροτικός πληθυσμός.
Η θέση του Κ.Κ.Ε. για τις «εθνικές διεκδικήσεις»
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν όμως οι θέσεις του Κ.Κ.Ε. σχετικά με τις «εθνικές διεκδικήσεις». Το Κομμουνιστικό Κόμμα απέρριπτε και καταδίκαζε την αξίωση υπερπόντιων εδαφών από τη χώρα μας, αλλά και γενικότερα ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικό σε οποιαδήποτε χωρική επέκταση της Ελλάδας.
Συνοψίζοντας την πολιτική και τις θέσεις του Κ.Κ.Ε. για τις «εθνικές διεκδικήσεις», ο κύριος Κωτούλας σε επικοινωνία που είχαμε μαζί του, μας τόνισε ότι το Κ.Κ.Ε. παρουσίασε αρχικά τη θεωρία δύο πόλων. Ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. Νίκος Ζαχαριάδης βλέποντας ότι ως θαλάσσια χώρα η Ελλάδα ήταν εύκολο να ελεγχθεί από τους Δυτικούς, προσπάθησε να δικαιολογήσει την ουδετερότητα που διακήρυττε το κόμμα (1944-1946). Μετά το 1946 όμως και ως το 1949, το Κ.Κ.Ε. προσπάθησε να εντάξει την Ελλάδα σε μια χερσαία ενότητα σλαβικών κρατών με προπαγάνδα κατά της Δύσης και τα γνωστά επιχειρήματα για την ενότητα των βαλκανικών λαών…
Ας δούμε περισσότερες λεπτομέρειες για την αρχική θέση του Νίκου Ζαχαριάδη, για την οποία έδωσε απολογητικές εξηγήσεις (καθόλου πρωτότυπο για το Κ.Κ.Ε.…) το 1956 περί δύο πόλεων και τη μεταστροφή του Κ.Κ.Ε. προς μία σλαβόφιλη πολιτική με εδαφικές παραχωρήσεις στη Μακεδονία προς τους βόρειους γείτονές μας…
Πρωτοσέλιδο του ΝΕΟΥ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ για τη Μακεδονία
Μετά τα Δεκεμβριανά (1944) το Κ.Κ.Ε. προσπάθησε να ενισχύσει τη δημοφιλία του στον ελληνικό λαό αν και οι θέσεις του ήταν αντιφατικές, σε σχέση με τις ελληνικές διεκδικήσεις σε τμήματα του ιστορικού ελληνικού χώρου. Η 12η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε., τον Ιούνιο του 1945 πρότεινε τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων στη Βόρειο Ήπειρο, τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο για να αποφασίσει ο τοπικός πληθυσμός το μέλλον των περιοχών αυτών. Ουσιαστικά όμως το Κ.Κ.Ε. τασσόταν κατά της παραχώρησης της Βορείου Ηπείρου και της διορθωτικής επαναχάραξης, προς όφελος της Ελλάδας, της μεθοριακής γραμμής με τη Βουλγαρία, θέλοντας να συνεχίσει τη ζωτική, για τους δικούς του σκοπούς, στήριξη των βαλκανικών κομμουνιστικών καθεστώτων.
Ακόμα και το αίτημα για δημοψήφισμα στα, κατοικούμενα ολοκληρωτικά από Έλληνες Δωδεκάνησα, όχι μόνο ήταν αντίθετο στην επίσημη εθνική γραμμή της ένωσης των Δωδεκανήσων με την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και προσέγγιζε τις μεταγενέστερες σοβιετικές επιφυλάξεις για την απόδοση των Δωδεκανήσων στη χώρα μας. Έχουμε επανειλημμένα αναφερθεί στο πώς ο Σοβιετικός ΥΠΕΞ Μολότοφ αντιδρούσε στην παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα και την τεράστια έκπληξη των υπολοίπων όταν ξαφνικά, ένα απόγευμα, συναίνεσε σε αυτή…
Βλέποντας το Κ.Κ.Ε. ότι δεν μπορούσε να ελεγχθεί η προσβάσιμη παράκτια Ελλάδα μετά τη βρετανική επέμβαση τον Δεκέμβριο του 1944 διατύπωσε μια θέση ουδετερότητας της Ελλάδας, μεταξύ των δυτικών θαλάσσιων δυνάμεων και των ανατολικών χερσαίων δυνάμεων. Έτσι, ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. από το 1934 ως το 1956 Νίκος Ζαχαριάδης, διαμόρφωσε το 1945 τη θεωρία των δύο πόλων με βάση την οποία η Ελλάδα ως «κρατικός δρων» θα έπρεπε να τηρεί ίσες αποστάσεις από τις δύο «υπερδυνάμεις» της εποχής: τη Μεγάλη Βρετανία και την ΕΣΣΔ (οι ΗΠΑ δεν είχαν ακόμα εμπλακεί στην ελληνική πολιτική σκηνή) και να ακολουθεί εξωτερική πολιτική που θα ισορροπεί μεταξύ των δύο νοητών πόλων ισχύος της εποχής: του βαλκανικού-ευρωπαϊκού και του μεσογειακού. Σε άρθρο του στον «Ριζοσπάστη» στις 5 Ιουνίου 1945, ο Ζαχαριάδης γράφει μεταξύ άλλων: «Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας πρέπει να ξετυλίγεται γύρω από δύο βασικούς πόλους: το βαλκανικοευρωπαϊκό και το μεσογειακό… Εμείς στην Ευρώπη κατά πρώτο λόγο πρέπει να βρίσκουμε την αγορά όπου θα τοποθετούμε τα προϊόντα τα οποία μας περισσεύουν και όπου θ’ αγοράζουμε αυτά που μας χρειάζονται. Μα η Ελλάδα γεωγραφικά ανήκει και στη μεσογειακή θαλάσσια αρτηρία, έναν απ’ τους πιο ζωντανούς για τη βρετανική αυτοκρατορία θαλάσσιους δρόμους. Το γεγονός αυτό εμείς σήμερα, με το σημερινό συσχετισμό δυνάμεων σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΟ ΑΓΝΟΗΣΟΥΜΕ. Αν το παραγνωρίσουμε θα βρεθούμε όξω απ’ την πραγματικότητα»(τα κεφαλαία και η λέξη «όξω» είναι αυτούσια από το κείμενο του Ζαχαριάδη).
Νίκος Ζαχαριάδης
Όμως, τον Φεβρουάριο του 1956, ο Ζαχαριάδης έδωσε απολογητικές εξηγήσεις για την πολιτική των δύο πόλων κατά τη διάρκεια συναντήσεών του με την Επιτροπή των έξι Κομμουνιστικών Κομμάτων: «Υπολογίζοντας τη θέση μας στη Μεσόγειο και με την προϋπόθεση της αποχώρησης των Άγγλων απ’ την Ελλάδα και την εξασφάλιση της εθνικής μας ανεξαρτησίας η πολιτική μας έπρεπε να υπολογίζει τα αγγλικά συμφέροντα στη Μεσόγειο αλλά και να στηρίζεται στις Λαϊκές Δημοκρατίες και τη Σ(οβιετική) Ένωση».
Δεν ήταν όμως μόνο ο Ζαχαριάδης ατομικά που υποστήριζε την πολιτική των δύο πόλων. Και το ίδιο το Κ.Κ.Ε. σε απόφαση της 12ης Ολομέλειας της Κ.Ε. στις 25-27 Ιουνίου 1945 ανέφερε τα εξής: «Η Ολομέλεια διακηρύττει ότι το Κ.Κ.Ε. ορθώνεται με όλη τη δύναμή του, ενάντια στο σοβινιστικό παραλήρημα των τυχοδιωκτών της Δεξιάς που μας σπρώχνουν σε αντεθνικές καταστροφικές περιπέτειες. Η Ολομέλεια διακηρύττει ότι με τη συμπαράσταση των δύο μεγάλων φίλων μας, Αγγλίας και Ρωσίας, η ειρηνική ανάπτυξη μας εξαρτάται από την αδελφική συνεννόηση, από τη δημοκρατική συνεργασία της Ελλάδας με τις βορινές βαλκανικές χώρες. Τη σημαία της βαλκανικής κατανόησης και συνεργασίας το Κ.Κ.Ε. θα την κρατήσει ψηλά και σταθερά γιατί αυτό είναι το πραγματικό λαϊκό και εθνικό συμφέρον» (Κ.Κ.Ε., «Επίσημα Κείμενα, τόμος 6, 1945-1949, αρ. 706, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 1987, σελ. 35, στις σελ. 32-39 το πλήρες κείμενο).
Ωστόσο, ένα χρόνο αργότερα, το Κ.Κ.Ε. άλλαξε στάση και ξεκίνησε την αντιδυτική προπαγάνδα («η μεγάλη φίλη μας Αγγλία» πήγε… περίπατο), με ταυτόχρονη επιχειρηματολογία υπέρ της ενότητας των βαλκανικών λαών. Μάλιστα, έφτασε στο σημείο να υιοθετήσει τις ανιστόρητες θέσεις του Φαλμεράιερ για να τεκμηριώσει την καταλυτική παρουσία των Σλάβων στον ελλαδικό χώρο σε επίπεδο γενετικών δεδομένων και ιστορικής εξέλιξης, ώστε να καταδειχθεί η εθνοτική και πολιτισμική συγγένεια Ελλήνων και Σλάβων και η δεοντολογική συμπόρευσή τους στο πλαίσιο της νέας σοσιαλιστικής δημοκρατικής και διεθνοτικής συνεργασίας (Γ. Ζέβγος, «Οι Έλληνες και οι βόρειοι γείτονες», Κομμουνιστική Επιθεώρηση 5 (5/1945), σελ. 217-222).
Τεύχος της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης
Η αντιδυτική στροφή και η σλαβόφιλη ιδεολογική και γεωστρατηγική αναφορά κάνουν έντονη την εμφάνισή τους στα κείμενα των κομμουνιστών κατά την εποχή του Εμφυλίου.
Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο του ηγετικού στελέχους του ΔΣΕ Βασίλη Μπαρτζιώτα «Για το σλαβικό κίνδυνο (1947) ο οποίος διατυπώνει σλαβόφιλες θέσεις και επισημαίνει ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική αντιμετώπιζε τα κομμουνιστικά βαλκανικά κράτη ως «εχθρικούς δρώντες».
Γράφει μεταξύ άλλων ο Μπαρτζιώτας, ότι οι κυβερνώντες την Ελλάδα επιδιώκουν:
α) Να ξεκόψουν την Ελλάδα από το φυσιολογικό βαλκανικό της κορμό και να την ρίξουν στον οικονομικό μαρασμό και την εξαθλίωση. Για να τη βυζαίνουν οι μεγαλοτραπεζίτες του Σίτυ και της Ουώλ Στρητ (τηρήσαμε την πρωτότυπη ορθογραφία).
β) Να δημιουργήσουν περιπέτειες στα Βαλκάνια προς όφελος του αγγλοσαξωνικού ιμπεριαλισμού. Ο «σλαβικός κίνδυνος» τελειοποιήθηκε στους τελευταίους οχτώ μήνες στη θεωρία «των έξωθεν αναμίξεων» στο εσωτερικό ελληνικό πρόβλημα σε «πόλεμο των βαλκανικών λαϊκών δημοκρατών κατά της Ελλάδος»
γ) Να ξαναζεστάνουν τα παλιά μίση στα Βαλκάνια και να καλλιεργήσουν την σλαβοφοβία μέσα στον ελληνικό λαό»
(Β. Μπαρτζώτας, «Για το σλαβικό κίνδυνο», Κομμουνιστική Επιθεώρηση 7 (7/1947), σελ. 307).
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και όσα γράφονται σε μία προπαγανδιστική μελέτη με τίτλο «Σλαβικός Κίνδυνος ή αμερικανοκρατία και εθνικός φασισμός;» (1947), ανώνυμου συγγραφέα που τυπώθηκε εκτός Ελλάδας πιθανότατα στο Μπούλκες της, τότε, Γιουγκοσλαβίας ή στο Μποροβίτσι της Βουλγαρίας. Στο κείμενο αυτό αναδεικνύεται η ενότητα των βαλκανικών πληθυσμών στα χρόνια της τουρκοκρατίας χωρίς να αναφέρεται η κοινή Ορθόδοξη χριστιανική πίστη… Μάλιστα, ο ανώνυμος συγγραφέας κατηγορεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως για τη στάση του!
«Και πρώτα απ’ όλα η συνεργασία αυτή ήταν κάτι το φυσικό, οργανικά προετοιμασμένο στην ψηχή (σημ.: ναι, στην ψηχή!) όλων των βαλκανικών λαών ύστερ’ από 400 χρόνια κοινή σκλαβιά κάτω απ’ τον τούρκο, κοινούς αγώνες για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού παρ’ όλα όσα έκαμε το ελληνικό Πατριαρχείο και το Φανάρι» (Εκδοτικός Ελεύθερη Ελλάδα, «Σλαβικός Κίνδυνος ή αμερικανοκρατία και εθνικός φασισμός;» (1947). Κατά τη λογική του ίδιου ανώνυμου συγγραφέα, ο σλαβικός κόσμος αποτελεί τον βασικό κορμό του παγκοσμίου κομμουνιστικού κινήματος, θέση σύμφωνη με τα γεωπολιτικά δεδομένα της εποχής που γράφτηκε το κείμενο, καθώς δεν είχε επικρατήσει ακόμα ο κομμουνισμός στην Ανατολική Ασία. «Η λαϊκή δημοκρατία που εξοντώνει τον ιμπεριαλισμό και το φασισμό -αυτή είναι ο εφιάλτης τους. Και μια που οι σλάβοι σήμερα αποτελούν το βασικό κορμό της λαϊκής δημοκρατίας και του σοσιαλισμού βάλλουν με τα πυρά εναντίον τους και ξεφωνίζουν για το «σλαβικό κίνδυνο».
Σ’ αυτό εκμεταλλεύονται παλιές έχθρητες και μίση που καλλιεργούσε ο ιμπεριαλισμός, ο τυφλός εθνικισμός, ο φασισμός. Φωνάζουν «σλαβικός κίνδυνος» και μας παρουσιάζουν ως προαιώνιο φίλο την αντιδραστική Τουρκία που ετοιμάζονται να της παραδώσουν τη Θράκη και τη Ρόδο».
Σ’ αυτό εκμεταλλεύονται παλιές έχθρητες και μίση που καλλιεργούσε ο ιμπεριαλισμός, ο τυφλός εθνικισμός, ο φασισμός. Φωνάζουν «σλαβικός κίνδυνος» και μας παρουσιάζουν ως προαιώνιο φίλο την αντιδραστική Τουρκία που ετοιμάζονται να της παραδώσουν τη Θράκη και τη Ρόδο».
Η αλλαγή στάσης του Κ.Κ.Ε. πήρε νέα μορφή και σημαντική υλική και διπλωματική στήριξη από τα κομμουνιστικά κράτη του Ανατολικού Μπλοκ την περίοδο 1946-1949 με ταυτόχρονη προβολή του «μακεδονισμού» σε βάρος της κρατικής κυριαρχίας της Ελλάδας. Μετά την ήττα τους στον Εμφύλιο οι κομμουνιστές οπαδοί της χερσαίας ισχύος επιδίωξαν την ουδετεροποίηση της Ελλάδας έναντι των δύο συνασπισμών. Από τη δεκαετία του 1950 η ΕΣΣΔ στήριζε τις πολιτικές δυνάμεις της Αριστεράς, συχνά με παρεμβάσεις σε επίπεδο πολιτικής και ιδεολογικής προπαγάνδας αλλά και στην κοινοβουλευτική διαδικασία ή ακόμα και με σχέδια για τη νέα οργάνωση ένοπλων εγχειρημάτων(C. Andrew & V. Mitrokhin, « “The Sword and the Shield”: The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB», New York,1999).
Πηγή του άρθρου ήταν το βιβλίο του Ιωάννη Κωτούλα «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ», Εκδόσεις ΛΕΙΜΩΝ, 2021.
Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Κωτούλα για την πολύτιμη βοήθειά του και τις πρόσθετες πληροφορίες που μας παρείχε.
https://www.protothema.gr/stories/article/1545791/o-stulianos-gonatas-kai-i-protasi-tou-na-zitithei-na-dothoun-stin-ellada-i-kurinaiki-kai-to-monastiri/
