Αναστασίου Γιαννά Το να διαμορφώσεις νέες κοινωνικές καταστάσεις και να απολακτίσεις τις παλαιότερες, δεν είναι δύσκολη δουλειά .Φθάνει να έ...
Την δεκαετία του 1960 ξεσπούν εξεγέρσεις νέων στην Αμερική και σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες . Ταυτόχρονα κάνουν την εμφάνισή τους βιβλία που έχουν ως στόχο τους την αλλαγή των ηθών και οι τίτλοι τους πάντα τελειώνουν με την λέξη «απελευθέρωση»: Σεξουαλική απελευθέρωση, θρησκευτική απελευθέρωση, ψυχιατρική απελευθέρωση, κ.λπ. Τι ήταν αυτό το κίνημα; Ποιοι οι στόχοι του; Μήπως ήταν η προεργασία για μία Μαρξιστική επανάσταση; Όχι, τα θέματα του κινήματος δεν ήταν αυτά που απασχολούσαν το προλεταριάτο. Εξάλλου τα κομμουνιστικά κόμματα της εποχής, αποκήρυξαν αυτό το κίνημα ως ξένο σώμα. Μήπως ήταν μία προσπάθεια για την επιστροφή στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα; Όχι φυσικά. Πρέσβευε τις ακριβώς αντίθετες αρχές. Τότε τι πράγματι ήταν;
Ο Vittorio Mathiew καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Toρίνο, στην εισαγωγή του στο βιβλίο του μαθητή του Emanuele Samek Lodovici, Metamorfosi della gnosi1 (= Η μεταμόρφωση της γνώσης), γράφει:
«Σήμερα ο κοινωνικός γνωστικισμός είναι λιγότερο εμφανής απ’ όσο εκείνα τα χρόνια, αλλά δεν εξαφανίστηκε. [Στην πραγματικότητα] δεν εξαφανίστηκε ποτέ εντελώς. Την περίοδο γύρω στο '68 είχε ξαναγυρίσει τόσο εμφανώς, που έφθανε να θυμηθούμε τις λίγες φράσεις αφιερωμένες απ’ τον Flaubert στους γνωστικούς στον «Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου», για να τον αναγνωρίσουμε π.χ. στο unisex, για παράδειγμα. Μα ιδιαίτερα στο να κρίνουμε τα άτομα όχι για το πώς συμπεριφέρονται αλλά με βάση την θέση στην οποία βρίσκονται (σήμερα απλοποιημένα στην «δεξιά» ή στην «αριστερά») . Κοιτάζοντας πίσω στην ιστορία, αντιλαμβανόμαστε ότι οι γνωστικές συμπεριφορές διατρέχουν υπογείως σε όλη την Χριστιανική και Εβραϊκή παράδοση, κατασκευάζοντας τον πυρήνα αυτού που ο Przywara αποκαλεί, πολύ εύστοχα, η «αντισυμμαχία». Εδώ παίρνει μία σημαντική και συνεχή θέση η ασημαντότητα της σεξουαλικότητας, στην διπλή μορφή που μπορεί να πάρει η αδιαφορία: αναισθησία ή η ξέφρενη ανομία των «Καθαρών». Αυτή η συμπεριφορά επαναλαμβάνεται κατά περιόδους σε μακρινά μέρη (…) για παράδειγμα: η διαδρομή που οδηγεί στον Μαρκούζε, περνά μέσα απ’ την Τουρκία και την Πολωνία προτού να καταλήξει στην ιουδαϊκή παροικία του Βερολίνου…»
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Το 1922 στη Γερμανία ο ιουδαίος πολιτικός επιστήμονας Felix J. Weil οραματίζεται την δημιουργία ενός ανεξάρτητου ινστιτούτου το οποίο θα πραγματοποιούσε κοινωνικές και πολιτικές έρευνες. Την χρηματοδότηση αναλαμβάνει ο πατέρας του, Hermann Weil, πλούσιος έμπορος σιταριού με έδρα την Αργεντινή. Το 1924, στην Φρανκφούρτη, το κτίριο του ινστιτούτου είναι έτοιμο και ο Felix J. Weil καλεί για συνεργάτες τους εξής επίσης ιουδαίους επιστήμονες: 2 τον Carl Grunberg, για τις Πολιτικές Επιστήμες, τον Frederick Pollock οικονομολόγο, τον Max Horkheimer για την Ψυχολογία και τη Φιλοσοφία, τον Leo Löwenthal για τη Φιλοσοφία, Theodor W. Adοrno για τη Μουσικολογία και τη Φιλοσοφία, τον Herbert Marcuse για τη Φιλοσοφία, τον Erich Fromm για την Ψυχανάλυση καθώς και τον Walter Benjamin, ειδικό σε θέματα μυστικισμού και Καββάλας. Έτσι γεννήθηκε η Σχολή της Φραγκφούρτης (Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών). Σέ αυτό συμμετείχαν και άλλοι ερευνητές μη ιουδαϊκής καταγωγής, όμως εκείνοι που καθόριζαν την όλη δραστηριότητά του ήταν αυτοί που αναφέραμε.
Η δραστηριότητα τού «Ινστιτούτου» άρχισε με θεματολογία χαρακτηριστική της γνωστικής διαλυτικής (dissolution) σκέψης : 1.Τήν αποπροσωποίηση-απομορφοποίηση του «Όλου», δηλαδή, το αντίθετο της πλατωνικής και χριστιανικής εσχατολογίας. 2. την επιστροφή στην μητριαρχική κοινωνία (Bachofen), με την έννοια της επικράτησης του θηλυκού στοιχείου (anima, στον C.G.Jung3). 3. Το κτύπημα της οικογένειας σαν «καταπιεστικού θεσμού». 4. Την απόρριψη της έννοιας της ιεραρχίας στις κοινωνικές δομές• και 5. Την απαλλαγή της σεξουαλικότητας απ’ την «τυραννία της γεννητικότητας» καί την επιστροφή της σε καταστάσεις «διεστραμμένες – πολυμορφικές» (Marcuse)4. Ο Adorno και ο Horkheimer επιπλέον, με τα βιβλία τους «Διαλεκτική του Διαφωτισμού»5, και «Έκλειψη του λόγου»6 απορρίπτουν: Α) Την λογική του διαφωτισμού, Β) Την λογική του Μαρξισμού. Τι πραγματικά λοιπόν θέλουν οι Adorno – Horkheimer; Μπορούμε να το καταλάβουμε με το παράδειγμα που οι ίδιοι χρησιμοποιούν7 : Ο Οδυσσέας είναι «αστός» διότι ακούει μεν το τραγούδι των σειρήνων, δένεται όμως στο κατάρτι για να μην αφεθεί στην ναρκωτική έλξη του αγνώστου, ώστε μη χαθεί μέσα στην πανθεϊστική φύση. Όπως είναι γνωστό, στην Ομηρική Ελλάδα επικρατούσε το Απολλώνειο πνεύμα• με άλλα λόγια, ο άνθρωπος σχετιζόταν με το Θείο και την φύση διατηρώντας την ατομικότητα του και τον αυτοέλεγχο. Γι΄αυτό ακριβώς, το φαινόμενο της μαντικής καταληψίας δεν υπήρχε. Οι μάντεις ήταν οιωνοσκόποι: ερμήνευαν τα σημεία της φύσης. Δεν χάνονταν μέσα σε αυτά.
Αντίθετα, οι Adorno – Horkheimer επιδιώκουν τη γνωστική έκσταση της διάλυσης – συγχώνευσης με το απροσδιόριστο όλο. Στην αποκατάσταση, στη «Λύση» δεν δίνουν όνομα και μορφή, εφόσον η παραδοσιακή εβραϊκή απαγόρευση να ονομάζεται ή να περιγράφεται ο Θεός και ο Παράδεισος εύρισκε την αντανάκλασή της στην άρνηση της «Κριτικής Θεωρίας» [του Horkheimer] να συγκεκριμενοποιήσει την ουτοπιστική της οπτική. Όπως, πράγματι, είχε επισημάνει ο Jurgen Habermas, η άρνηση της Ιδεαλιστικής Γερμανικής φιλοσοφίας να δώσει Μορφή στις ουτοπιστικές της ιδέες ήταν αρκετά όμοια με τους καββαλιστές που τόνιζαν περισσότερο τις λέξεις παρά τις εικόνες».8 Η σκιά του καββαλιστικού άλλωστε γνωστικισμού συνοδεύει τις ερμηνευτικές διαδικασίες του Ινστιτούτου: «Μιλήσαμε ήδη για την επίδραση ορισμένων εβραϊκών τάσεων στην εργασία του Ινστιτούτου, την άρνηση να ονοματίζεται ή να περιγράφεται το ‘άλλο’... καθώς και το ενδιαφέρον του Erich Fromm για τη ‘Φιλοσοφική Ανθρωπολογία’ όμοιο με εκείνο του Martin Buber και των συναδέλφων του του Lehrhaus [= Οίκου της Μάθησης/Γνώσης] στη Φραγκφούρτη. Η επίδραση όμως της εβραϊκής σκέψης και συνηθειών πάνω στον Walter Benjamin ήταν, κατά κάποιο τρόπο, διαφορετική. Το πιο βαθύ ενδιαφέρον του Benjamin ήταν για την Καμπάλα, το πιο μυστηριώδες έργο του εβραϊκού μυστικισμού. σε αυτό το ενδιαφέρον ήταν καθοριστική η φιλία του με τον Scholem. Όταν ο Max Bychner, εκδότης της Schweizer Rundscau ζήτησε από τον Benjamin εξηγήσεις πάνω στην εισαγωγή, ιδιαίτερα δύσκολη, στο βιβλίο του Ursprung des deutschen Trauerspiels, ο Benjamin του είπε να μελετήσει την Καββάλα(...)Σε μία επιστολή του προς τον Rychner το 1931, πολύ καιρό αφότου άρχισε να ενδιαφέρεται για τον μαρξισμό, ο Walter Benjamin παρατήρησε: Δεν μπόρεσα ποτέ να μελετήσω και να σκεφτώ διαφορετικά από ένα τρόπο που θα μπορούσα να τον ορίσω ως θεολογικό- δηλαδή σε συμφωνία με την Ταλμουδική διδασκαλία των σαρανταεννέα εννοιολογικών επιπέδων κάθε χωρίου της Torah».9
Το 1934 η σχολή της Φραγκφούρτης μεταφέρθηκε στις Η.Π.Α., στη Νέα Υόρκη συγκεκριμένα, και τη χρηματοδότηση ανέλαβε το American Jewish Committee και το Jewish Labor Committee. Εν τω μεταξύ ο Μαρκούζε άρχισε τη συνεργασία του με την CIA (OSS) η οποία έμελλε να διαρκέσει μέχρι τον πόλεμο της Κορέας. Σχέση με ένα άλλο περίεργο «ινστιτούτο» είχε και ο Horkheimer• το ινστιτούτο αυτό ήταν το Tavistock στο Λονδίνο: Το Tavistock ήταν ψυχιατρική κλινική αλλά και κέντρο κοινωνικών ερευνών συνδεδεμένο με τις υπηρεσίες του Βρεταννικού Στρατού. Μεταξύ των θεμάτων που απασχολούσαν το Tavistock βρίσκουμε τα εξής –πολύ- ενδιαφέροντα: Τη δημιουργία «paradigm shifts» (μεταβολές του παραδείγματος), με άλλα λόγια τη δημιουργία νέων κοινωνικών προτύπων μέσω της χρήσης τραυματικών κοινωνικών καταστάσεων (turbulent environments). Και κάτι που ενδιαφέρει την δική μας δεκαετία: Το 1989 ένας κύκλος διαλέξεων που έγιναν στο Tavistock είχε ως θέμα: «Ο ρόλος των μη κυβερνητικών οργανώσεων στην αποδυνάμωση tων εθνικών κρατών».10
Η ΕΠΕΛΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ
Όπως αναφέραμε, μέσα στη σχολή της Φραγκφούρτης υπήρχε ο ψυχαναλυτής Εrich Fromm. Εκτός της σχολής, έκαναν τότε την εμφάνισή τους και δύο άλλοι ιουδαϊκής καταγωγής ψυχίατροι, οι Wilhelm Reich και David Kooper. Και σε αυτούς τα χαρακτηριστικά του γνωστικισμού παρουσιάζονται ιδιαίτερα έντονα: Ο Wilhelm Reich –δήθεν- εφευρίσκει (μία ανύπαρκτη) παγκόσμια ενέργεια, την οργόνη, η οποία αντικαθιστά τον Θεό και είναι η λύση δια πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν: χαρίζει σεξουαλική και ψυχική υγεία, θεραπεύει αρρώστειες κ.ο.κ. Σ’ ένα βιβλίο του γράφει: «Ο Θεός Πατέρας είναι η θεμελιακή κοσμική ενέργεια απ’ την οποία απορρέουν όλα τα πράγματα… Αλλά ο Θεός πατέρας είναι επίσης η απρόσιτη πραγματικότητα του σωματικού έρωτα». Και πιο κάτω: «Με τον Μύθο του Χριστού ο άνθρωπος επιχείρησε μάταια να καταλάβει και να λύσει το αίνιγμα της δικής του άθλιας ύπαρξης.» Τελικά ο W. Reich πέθανε τρελός σ΄ ένα νοσοκομείο των Η.Π.Α.
Ο David Cooper πήγε ακόμη πιο μακριά: εκτός από τη χρήση του LSD, όσον αφορά το σεξ, προχώρησε και σε άλλες προτάσεις ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες: «Η ανάμιξη των δερματικών και στοματικών εκκρίσεων καθώς και των ούρων, των περιττωμάτων και της εμμήνου ροής αποτελούν σταθμούς του σεξουαλικού ταξιδιού». Φθάνοντας λοιπόν στις αρχές της δεκαετίας του ’60 το κλίμα ήταν έτοιμο. Οι πανεπιστημιακοί μελετούσαν Adorno και Erich Fromm και, ενώ παλαιότερα οι νέοι διάβαζαν Ντοστογιέφσκι, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, τώρα ήταν στη μόδα ο Μαρκούζε και φυσικά οι… ψυχίατροι.
Την ίδια εποχή, προωθούνται συγκροτήματα μουσικής που δημιουργούν μουσικές συνθέσεις οι οποίες έχουν την ίδια επίδραση πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό με τις ναρκωτικές ουσίες: η ψυχεδελική μουσική, το Hard Rock κ.λπ. Το 1967 οι ιουδαίοι Abbie Hoffman, Anita Hoffman, Jerry Rubin, Nancy Kurshan, και Paul Krassner ιδρύουν το ‹‹Youth International Party›› (Yippies). Όπως έγραψε ο Paul Krassner, οι Yippies ήταν ένας ‹‹οργανικός συνασπισμός ψυχεδελικών χίπις και πολιτικών ακτιβιστών››.( Los Angeles Times, φύλλο 28ης Ιανουαρίου 2007.)
H σημαία του Youth International Party
