Η Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, η επονομαζόμενη Μεγάλη (Γιεκατερίνα ΙΙ Βελίκαγια, ρωσικά: Екатерина II Великая, 2 Μαΐου 1729 – 17 Νοεμβρίου ...
Η Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, η επονομαζόμενη Μεγάλη (Γιεκατερίνα ΙΙ Βελίκαγια, ρωσικά: Екатерина II Великая, 2 Μαΐου 1729 – 17 Νοεμβρίου 1796) ήταν Αυτοκράτειρα της Ρωσίας, γερμανικής καταγωγής.
Η πολιτική της συνδέθηκε στενά με την αναγέννηση του ελληνικού βίου λόγω της Συνθήκης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή.
Η Ρωσία την εποχή της Αικατερίνης Β΄
Η Αικατερίνη Β΄ στα απομνημονεύματα της αναφέρει:
"Όταν ανέλαβα την εξουσία, η Ρωσική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε δεινή οικονομική κατάσταση λόγω Επταετούς Πολέμου.
Τα οικονομικά αποθέματα είχαν εξαντληθεί.
Ο στρατός δεν πληρωνόταν επί 3 μήνες.
Το εμπόριο ήταν σε παρακμή, καθώς πολλοί κλάδοι του έγιναν μονοπωλιακοί.
Ο στρατός είχε βυθιστεί στα χρέη."
Υπάρχουν όμως ιστορικοί που αμφισβητούν την κατάσταση αυτή υποστηρίζοντας πως ακόμα και μετά τον Επταετή πόλεμο η Αυτοκρατορία βρισκόταν σε καλή οικονομική κατάσταση και το έλλειμμα ήταν μόλις 1 εκατομμύριο ρούβλια ή 8% από το σύνολο εσόδων.
Υποστηρίζουν πως η ίδια η αυτοκράτειρα συνέβαλε στη δημιουργία αυτού του ελλείμματος, ξοδεύοντας τα χρήματα από το δημόσιο ταμείο για δώρα στους υποστηρικτές του κινήματος της που ανέτρεψε τον Πέτρο Γ΄.
Έβαλε στόχο να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της Αυτοκρατορίας, αναφέροντας ότι:
- Πρέπει να εκπαιδεύσει το έθνος, το οποίο θα κυβερνά.
- Πρέπει να επιβάλει τη δημόσια τάξη, να υποστηρίξει την κοινωνία και να της επιβάλλει να τηρούνται οι νόμοι.
- Πρέπει να συμβάλει στην άνθηση του κράτους.
- Πρέπει να ιδρύσει την αστυνομία.
Είναι απαραίτητο να καταστήσει το κράτος δυνατό ώστε να εμπνέει το σεβασμό των γειτόνων.
Η εσωτερική πολιτική της δεν διέφερε και πολύ από αυτή των προκατόχων της.
Στη μέση της βασιλείας της πραγματοποίησε διοικητική μεταρρύθμιση, την εδαφική διαίρεση της χώρας, και τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος.
Το έδαφος του ρωσικού κράτους αυξήθηκε σημαντικά με την προσθήκη της νότιων εδαφών - της Κριμαίας, της Μαύρης Θάλασσας και του ανατολικού τμήματος της Πολωνό-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας.
Ο πληθυσμός αυξήθηκε από 23,2 εκατομμύρια (1763) σε 37.400.000 (1796) κατοίκους.
Έτσι η Ρωσία έγινε η μεγαλύτερη χώρα στην Ευρώπη (αντιπροσώπευε το 20% του ευρωπαϊκού πληθυσμού).
Η Αικατερίνη Β΄, καθιέρωσε 29 νέες επαρχίες και είχε δημιουργήσει περίπου 144 νέες πόλεις.
Η αύξηση του πληθυσμού ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της ενσωμάτωσης στη Ρωσική Αυτοκρατορία άλλων πολιτειών (με πληθυσμό περίπου 7 εκατομμύρια άτομα), κατά κανόνα χωρίς την επιθυμία του τοπικού πληθυσμού, κάτι που οδήγησε στην εμφάνιση τριών ζητημάτων, του "πολωνικού", "ουκρανικού" και του "εβραϊκού".
Η ρωσική οικονομία συνέχισε να παραμένει αγροτική.
Συνολικά, στο τέλος του 18ου αιώνα υπήρχαν 1.200 μεγάλες επιχειρήσεις (το 1767 υπήρχαν μόνο 663).
Σημαντικά αυξήθηκε η εξαγωγή των ρωσικών προϊόντων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, από τα νέα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.
Ωστόσο, στη δομή των εξαγωγών δεν υπήρχαν αρκετά έτοιμα προϊόντα, πρώτες ύλες και ημικατεργασμένα προϊόντα.
Ενώ στη Δύση το β΄ μισό του 18ου αιώνα ξεκινούσε η βιομηχανική επανάσταση, η ρωσική οικονομία παράμενε σε μεγάλο βαθμό αγροτική.
Τέλος, το 1770-1780 ξέσπασε οξεία κοινωνική κρίση, με επακόλουθη την οικονομική κρίση.
Η εξωτερική πολιτική της Αικατερίνης Β΄
Η εξωτερική πολιτική της Αικατερίνης Β΄ είχε ως στόχο την ενίσχυση του ρόλου της Ρωσίας στον κόσμο και την επέκταση της επικράτειάς της.
Το σύνθημα της διπλωματίας της ήταν το εξής: «θα πρέπει να είμαστε φίλοι με όλες τις δυνάμεις, για να διατηρήσουμε πάντοτε τη δυνατότητα να σταθούμε στο πλευρό του ασθενέστερου...να αφήσουμε ανοιχτά τα χέρια...και να μην σερνόμαστε από την ουρά κανενός». Ωστόσο, αυτό το σύνθημα παραμελήθηκε πολλές φόρες.
Επέκταση των συνόρων της Ρωσικής Αυτοκρατορίας
Νέα εδαφική επέκταση αρχίζει με την Αικατερίνη Β΄. Μετά το πρώτο Ρώσο-τουρκικό πόλεμο το 1774, η Ρωσία αποκτά σημαντικά εδάφη στις εκβολές του ποταμού Δνείπερου, Ντον και στα στενά του Κερτς.
Το 1783, ενώνει την Μπάλτα, Κριμαία και την Κουμπάν.
Ο δεύτερος Ρώσο-τουρκικός πόλεμος τερματίζεται με την απόκτηση της παράκτιας λωρίδας μεταξύ του Μπουγκ και του Δνείστερου (1792).
Με όλες αυτές τις κατακτήσεις, η Ρωσία έχει πλέον σταθερή πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα.
Την ίδια στιγμή, οι Πολωνοί παραχωρούν στη Ρωσία τα δυτικά της εδάφη.
Έτσι το 1773 η Ρωσία αποκτά ένα μέρος της Λευκορωσίας, το δεύτερο διαμέρισμα της Πολωνίας (1793), τις επαρχίες της Λιθουανίας.
Το 1795 αποκτά το Δουκάτο της Κουρλάνδης.
Οι σχέσεις με τη Γεωργία- Συνθήκη του Γεωργίου
Επί της βασιλείας του Ηρακλή Β΄ το ενωμένο Βασίλειο της Γεωργίας και το Καχέτι (1762-1798) ενισχύθηκε και αύξησε την επιρροής του στον Καύκασο.
Ο κίνδυνος όμως εισβολής και κατάληψης της Γεωργίας είναι ορατός.
Για το λόγο αυτό ο Βασιλιάς της Γεωργίας, ο Ηρακλής Β΄, ζητά από τη Ρωσική Αυτοκρατορία την προστασία από την Περσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η Αικατερίνη Β΄, που βρισκόταν σε πόλεμο με την Υψηλή Πύλη, από τη μία πλευρά, ενδιαφέρθηκε για το σύμμαχο, όμως ήταν απρόθυμη να στείλει πολλά στρατεύματα στη Γεωργία.
Τελικά τα έτη 1769-1772 ένα μικρο τμήμα ρωσικού στρατού υπό τη διοίκηση του στρατηγού Τοτλεμπέν πολέμησαν εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο πλευρό της Γεωργίας.
Το 1783, η Ρωσική Αυτοκρατορία και η Γεωργία υπέγραψαν τη συνθήκη για την ίδρυση του Ρωσικού προτεκτοράτου στο Βασίλειο της Γεωργίας και του Καχέτι με αντάλλαγμα τη στρατιωτική προστασία.
Το Ελληνικό σχέδιο
Ένα από τα φιλόδοξα σχέδια της Αικατερίνης Β΄ στην εξωτερική πολιτική ήταν το λεγόμενο Ελληνικό Σχέδιο, τα κοινά σχέδια της Ρωσίας και της Αυστρίας για το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την εκδίωξη των Οθωμανών από την Ευρώπη, την αναβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η διακήρυξη του εγγονού της Αικατερίνης Β΄ ως αυτοκράτορα, του Μεγάλου Δούκα Κωνσταντίνου Πάβλοβιτς.
Σύμφωνα με ένα από τα σενάρια του σχεδίου, στις περιοχές της Βεσσαραβίας, της Μολδαβίας και της Βλαχίας δημιουργείται το κράτος Ντάκια (η αρχαία Δακία), και το δυτικό τμήμα της Βαλκανικής Χερσονήσου παραχωρείται στην Αυστρία.
Το Ελληνικό σχέδιο, το σχέδιο αναδημιουργίας του Ελληνικού κράτους παρουσιάστηκε μετά από το Ανατολικό Ζήτημα και τα Ορλωφικά.
Το σχέδιο αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1780, αλλά δεν υλοποιήθηκε λόγω των αντιφάσεων μεταξύ των συμμάχων και την ανακατάληψη των μεγάλων Οθωμανικών εδαφών από την ίδια τη Ρωσία χωρίς τη βοήθεια των συμμάχων της.
Η ιδέα αναδημιουργίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πάνω στα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγειρε όμως σοβαρές ανησυχίες κάποιων ξένων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, η οποία έχει συνάψει Γάλλο-οθωμανική συμμαχία, και της Αγγλίας, που φοβόταν παραβίαση της «ισορροπίας των δυνάμεων» στην Ευρώπη και την καθιέρωση της ρωσικής ηγεμονίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Τα χριστιανικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης, που υποστήριζαν την ύπαρξη της μεγαλύτερης ισλαμικής δύναμης, καταπίεζαν τους Χριστιανούς στα Βαλκάνια, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το ονομαζόμενο «Ανατολικό Ζήτημα».
Μετά την ανασύσταση του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους το "Ελληνικό σχέδιο" πήρε τη μορφή της "Μεγάλης ιδέας".
Ιστορικό περίγραμμα
Το σχέδιο της επέκτασης της Ρωσίας προς το νότο και του σχηματισμού μιας μεγάλης ανατολικής αυτοκρατορίας υπήρχε από την εποχή που ο Μέγας Πέτρος κατέκτησε το λιμάνι του Αζόφ στη Μαύρη Θάλασσα το 1696.
Ο κόμης Α.Ι. Όστερμαν επεξεργάστηκε την ιδέα μετά το θάνατο του Πέτρου και το 1737 σχεδίασε το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο κόμης B.C. Münich, τυχοδιώκτης και στενός συνεργάτης του Πέτρου, ισχυρίστηκε ότι ο τσάρος, από το 1762 που έκανε την πρώτη του επίθεση στο Αζόφ "μέχρι την ώρα του θανάτου του, το μεγάλο σχέδιο [του Πέτρου] ... ήταν να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη, να διώξει τους άπιστους Τούρκους και Τάταρους από την Ευρώπη, και έτσι να επανιδρύσει την Ελληνική μοναρχία".[1]
Όπως και οι προκάτοχοί της, η Αικατερίνη ενδιαφέρθηκε προσωπικά για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς που βρίσκονταν υπό Οθωμανική κυριαρχία.
Η ίδια οργάνωσε επίσης της επανάσταση των Ορλωφικών στο Μοριά κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1768-1774, και κάλεσε πολλούς Έλληνες, όπως ο Ιωάννης Βαρβάκης να εγκατασταθούν στη Ρωσία, κυρίως στην Κριμαία και την Νέα Ρωσία. Φαίνεται ότι απέκτησε το ενδιαφέρον για ένα "ελληνικό σχέδιο" το 1779. Ονόμασε τον δεύτερο εγγονό της Κωνσταντίνο, τον οποίο μερικές φορές αποκαλούσε και Κωνσταντίνο Β', και τον προόριζε για τον πρώτο αυτοκράτορα του αναγεννημένου Βυζαντίου.
Τον ανάθρεψε με Έλληνες παιδαγωγούς και αυτός έμαθε να μιλάει ελληνικά πριν από τα ρωσικά. Κόπηκαν νομίσματα που μνημόνευαν τη γέννηση και τον προορισμό του.
Ένα άλλος σημαντικός στόχος της Ρωσίας ήταν η ελεύθερη πρόσβαση στην Μεσόγειο Θάλασσα μέσω του Βοσπόρου, που έλεγχαν οι Οθωμανοί.
Για να πετύχει το σχέδιο, θα έπρεπε να συμφωνήσουν οι μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις και να συνεργαστούν οι δυνάμεις του Δούναβη.
Τον Μάιο του 1780, η Αικατερίνη κανόνισε μια μυστική συνάντηση με τον Ιωσήφ Β', τον Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στο Μογκιλιόφ.
Σε μια σειρά επιστολών από τον Σεπτέμβριο του 1781, η Αικατερίνη και ο Ιωσήφ συζήτησαν τα σχέδια διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αποκατάσταση της Βυζαντινής.
Η Αυστρο-ρωσική συμμαχία επισημοποιήθηκε το Μάιο του 1781.
Ένα σενάριο του σχεδίου ήταν η κατάκτηση από τη Ρωσία μέρους της ακτής της Μαύρης Θάλασσας, προσάρτηση της Κριμαίας και κατάκτηση μερικών νησιών του Αιγαίου.
Στην περίπτωση αυτή η Αυστρία θα προσαρτούσε μέρος της Σερβίας.
Ένα άλλο σενάριο ήταν η δημιουργία ενός ανεξάρτητου βασιλείου της Δακίας, στο έδαφος των ηγεμονιών της Βλαχίας και Μολδαβίας.
Το τρίτο σενάριο ήταν η πλήρης διάλυση της Τουρκίας και η επανίδρυση της αρχαίας Ελληνικής αυτοκρατορίας υπό τον Μεγάλο Πρίγκηπα Κωνσταντίνο.
Η Αικατερίνη σύντομα έκανε επίσημη πρόταση εφαρμογής του σχεδίου με ιδιόχειρη επιστολή της προς τον Ιωσήφ την 10/12 Σεπτεμβρίου 1782.
Ο Ιωσήφ, περισσότερο διστακτικός και νευρικός από την Αικατερίνη, απάντησε εκφράζοντας αμφιβολίες αν το σχέδιο μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συγκατάθεση της Γαλλίας.
Εκτός από τη Γαλλία, επίσης η Αγγλία και η Πρωσία ήταν σε θέση ή είχαν λόγους να είναι αντίθετες στο σχέδιο.[2]
Ιθύνων νους του Ελληνικού Σχεδίου ήταν ο Πρίγκιπας Ποτέμκιν που έδωσε ελληνικά ονόματα στις νεοϊδρυθείσες πόλεις της Νέας Ρωσίας (π. χ., την Οδησσό και τη Χερσώνα).
Ο βυζαντινός συμβολισμός τονίστηκε στις νέες εκκλησίες όπως π.χ. στον καθεδρικό ναό της Χερσώνας.
Επίσης στη διαμόρφωση του σχεδίου είχε συμμετάσχει ο κόμης Μπεζμπορόντκο.
Προγραμματίστηκε άλλη μια συνάντηση της Ρωσίδας και του Αυστριακού μονάρχη ως μέρος της περιοδείας της Αικατερίνης στην Κριμαία το 1787.
Και οι δύο χώρες κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αργότερα το ίδιο έτος.
Ο θάνατος του Ιωσήφ το 1790, και οι συνθήκες του Ιασίου και της Σίστοβα που ακολούθησαν, από τις οποίες η Αυστρία αποκόμισε μικρά οφέλη, ουσιαστικά τερμάτισε αυτή τη συμφωνία.
Πιστεύεται ότι το "Ελληνικό Σχέδιο" υπήρξε ένας πολιτικός στόχος αλλά δεν είχαν καταστρωθεί συγκεκριμένα σχέδια δράσης.
Ωστόσο, η ρωσο-αυστριακή συνθήκη του 1795 περιείχε μυστικό όρο που δέσμευε τα δύο μέρη στα βασικά σημεία της επιστολής της Αικατερίνης της 10/12 Σεπ. 1782.[3]
wikipedia
