γράφουν ο Ιωάννης Καποδίστριας και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος Το διαγγελματικό Υπόμνημα 1 του Ιωάννου Καποδίστρια με ημερομηνία 17 Ιουλ...
γράφουν ο Ιωάννης Καποδίστριας
και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος
Το διαγγελματικό Υπόμνημα1 του Ιωάννου Καποδίστρια με ημερομηνία 17 Ιουλίου 1821—μετά 19 σχετικών σημειώσεων-παρατηρήσεων του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, σημειουμένων διά γραμμάτων του αλφαβήτου (α-σ)—παρατίθεται παρακάτω άνευ σχολίων (εκτός από λίγες διασαφηνίσεις εντός αγκυλών στο κείμενο), με απόδοση του κειμένου2 στο ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΟ3 προς αναγνωστική διευκόλυνση φιλιστόρων αναγνωστών.
Η μείζων ιστορική και εθνική σημασία του Υπομνήματος αναλύεται στο προηγούμενο άρθρο (από 13 Δεκεμβρίου 2020) στα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας, με τίτλο «Διάγγελμα Καποδίστρια το 1821: Η αρχή του τέλους της Φιλικής Εταιρείας».
-------- ΕΝΑΡΞΗ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ --------
Η θέσις της Ρωσσίας δεν είναι πλέον άγνωστος, ούτε εις την Πόρταν, ούτε εις τας Ευρωπαϊκάς δυνάμεις.
Ή οι Τούρκοι έχουν την θέλησιν και την δύναμιν του να παύσουν να είναι Τούρκοι και επομένως θέλουν δεχθή και βάλει εις πράξιν ειλικρινώς τας προτάσεις μας, και τότε αι με αυτούς σχέσεις μας θέλουν είναι ευσυμβίβαστοι με τα προς τους Χριστιανούς καθήκοντα χρέη μας, και θέλουν δυνηθή να στερεωθούν καλύτερα, παρά ότι εστερεώθησαν διά της συνθήκης του Βουκουρεστίου, ή το πράγμα είναι διαφορετικόν· και τότε δεν ημπορούμεν, αλλ’ ούτε χρεωστούμεν να έχωμεν καμμίαν σχέσιν φιλίας με την Πόρταν.
Αν υποτεθή το δεύτερον, αι συμμαχικαί δυνάμεις έχουν να ιδούν αν ταις συμφέρη ν’ αφήσουν εις μόνην την Ρωσσίαν την φροντίδα να ειρηνεύση την Ανατολήν, ή να συναγωνισθούν με αυτήν, διά να επιτύχουν τον αυτόν σκοπόν και να ελευθερώσουν, ίσως διά πάντα, την Ευρώπην από την μουσουλμανικήν θεοβλάβειαν και βαρβαρότητα.
Ταύτα τα εμβριθή ζητήματα θέλουν αποφασισθή από τας αποκρίσεις των Αυλών, οπού προσμένομεν, και εις την λύσιν των ιδίων ζητημάτων θέλουν συνεισφέρει ουσιωδώς τα αποτελέσματα του Βαρώνου Στρογανώφ.(α)
(α) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Αυτά τ' αποτελέσματα είναι γνωστά ήδη· διότι η Πόρτα, καθώς άριστα προείδεν ο βαθύς αυτός πολιτικός, απέρριψε τα προβλήματα της Ρωσίας, και ο Βαρών Στρογανώφ ηναγκάσθη ν' αναχωρήση.
Είναι βέβαια δυσκολώτατον να προβλέψωμεν έν μέλλον, το οποίον φαίνεται να κρέμεται από τόσα συμφέροντα, γνώμας και περιστάσεις ποικίλας.
Αν όμως τα προηγούμενα ημπορούν να δεικνύουν κάποιον συμπερασμόν, όσα γνωρίζομεν μας κάμνουν να πιστεύωμεν, ότι η Τουρκική διοίκησις ποσώς δεν δύναται εις το εξής να επιστρέψη οικειοθελώς εκεί, όπου ευρίσκετο προ των συμβεβηκότων του Μαρτίου, τόσον ως προς τους Έλληνας, όσον και ως προς την Ρωσσίαν, δύναμιν, ήτις χρεωστεί αναγκαίως να θέλη την άσειστον διατήρησιν των δικαιωμάτων και προνομίων, τα οποία αι συνθήκαι εγγυώνται εις τους ομοθρήσκους της εν Τουρκία.
Αλλ’ αν ίσως πρέπει βιαίως να ξαναγίνη η Τουρκική διοίκησις ό,τι ήτον, αμφιβάλλω ακόμη, ότι ηθική δύναμις και ακόμη ολιγώτερον ηθική δύναμις ξένη ημπορεί να ενεργήση τοιαύτην ασυνήθιστον μεταβολήν· μόνη η υλική δύναμις ή η δύναμις των όπλων έχει ταύτην την ισχύν.
Τοιαύτη είναι όμως η παρούσα κατάστασις των πραγμάτων εν Τουρκία, ώστε μία παρούσα δύναμις, αφού άπαξ παρρησιασθή, δεν θέλει είναι δυνατόν να σταθή, παρά εκεί όπου ημπορεί, και όπου πρέπει να σταθή, δηλ. εκεί, όπου δεν θέλει έχει πλέον εχθρούς να πολεμήση.(β)
(β) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Ορθότατος συμπερασμός, και τοσούτον μάλλον ωφέλιμος δι' ημάς, καθ' όσον προμηνύει την τελείαν αποδίωξιν των Τούρκων από την Ευρώπην.
Όλα με φαίνεται να συντρέχωσι εις ταύτην την μεγάλην λύσιν [την εκδίωξη των Οθωμανών από την Ευρώπη]· και αυταί αι δυστυχίαι, τας οποίας οι Έλληνες έπαθαν εις τας Ηγεμονίας [Μολδοβλαχία], θέλουν συνεισφέρει μεγάλως να τυφλώσωσιν επί μάλλον τους Τούρκους περί της θέσεώς των.(γ)
(γ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Όταν εγράφετο αυτό το γράμμα, ακόμη αγνοούντο τα μετά ταύτα συμβάντα εις την Βλαχίαν, και το καύσιμον του Βουκουρεστίου, τα οποία έτι μάλλον ηύξησαν και τα δίκαια της Ρωσσίας και το ασυμβίβαστον της οικονομίας με την Τουρκίαν.
Πιστεύουν [οι Τούρκοι] πάντοτε ότι η Ρωσσία δεν δύναται τίποτε. Επειδή αι άλλαι δυνάμεις δεν θέλουν την συγχωρήσει να θελήση μήτε να δυνηθή παρά κατά την θέλησίν των· και εντεύθεν ορμώμενοι οι Τούρκοι θέλουν αυξήσει τας επιθυμίας και την αυθαδειάν των πέραν παντός όρου· ο Θεός θέλει κάμει τα επίλοιπα.
Εκείνο, όπου ημπορώ να σας είπω εν τοσαύτω, Κύριέ μου, είναι, ότι η Προυσσία, [Πρωσία] χωρίς να γνωρίζη τας συνομιλίας μας, εφανέρωσε την προθυμίαν της, είναι διόλου της γνώμης μας, και το περισσότερον, κηρύττει, ότι είναι έτοιμη να συναγωνισθή με ημάς και με τας άλλας συμμαχικάς δυνάμεις.(δ)
(δ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Όταν η Προυσσία εσυμφώνησεν οίκοθεν, έπεται να γίνη έν των δύο, ή και η Αυστρία να παρασυρθή, ή διά να πείση την Προυσσίαν να μήν ανακατωθή, να μείνη αδιάφορος και αυτή, και ν' αφήσωσι μόνην την Ρωσσίαν· τούτο το δεύτερον με φαίνεται δυσκολώτερον.
Κάθε ημέρα ημπορεί να μας φέρη ειδήσεις αποφασιστικάς.
Εκείναι τας οποίας ελάβαμεν από τας Ηγεμονίας, αναγγέλλουν την διάλυσιν του στρατεύματος του Πρίγκιπος Υψηλάντου.
Φρονώ καθώς και σείς, Κύριέ μου [Μητροπολίτα Ιγνάτιε], εκάμαμεν ό,τι ημπορέσαμεν, διά να αποτρέψωμεν από την πατρίδα μας τας δυστυχίας, αι οποίαι την θλίβουν· οι αγώνες μας εστάθησαν ανωφελείς.
Η Επανάστασις άρχισε να κάμνη ταχείας προόδους. Μόνον κακοί ή αμαθείς ημπορούν να θεωρήσουν τα εις τας Ηγεμονίας γινόμενα ως δείγμα των γενησομένων εις την Ελλάδα, ή Αλβανίαν, ή εις τας Νήσους του Αρχιπελάγους.
Οι Μολδαυοί και Βλάχοι έμειναν δι’ όλου ξένοι εις την επανάστασιν.
Πλην τί κοινόν είναι μεταξύ τούτων και της καταστάσεως της Πελοποννήσου, της Ελλάδος και του Αρχιπελάγους;
Ο κάθε άνθρωπος, όστις επήρε τα όπλα εις την Ελλάδα, έχει ένα τάφον, μίαν οικίαν, μίαν γενεάν να υπερασπισθή.
Ο κάθε ναύτης, εις την παρούσαν των πραγμάτων κατάστασιν, έχει ή να νικήση ή να αποθάνη, έξω αν οι ναύται μας διεφθάρησαν δι’ όλου.
Δεν βλέπω λοιπόν πιθανότητα διαλλαγής μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων· η μόνη, η οποία ήθελε φανή ολίγον δυνατή, ήθελεν είναι αποτέλεσμα ξένης μεσητείας, και μάλιστα αν η Ρωσσία ήτον η μεσιτεύουσα.
Έξω τούτου πρέπει να νικήσωμεν ή ν’ αποθάνωμεν.
Οι Έλληνες λοιπόν έχουν σήμερον ειπέρποτε χρείαν μιας καλής και σοφής οδηγίας, και που θέλουν την εύρει οι δυστυχείς!
Δεν αμφιβάλλω περί της οδηγίας, την οποίαν θέλετε τους δώσει, Κύριέ μου, με τας συμβουλάς σας.
Αν ήμουν ελεύθερος, και αν ημπορούσα, καθώς ευρίσκομαι, να μοιρασθώ εις δύο, βέβαια δεν ήθελα αποφύγει να τους είπω καθαρά, πώς θεωρώ τα χρέη, τα οποία έχουν να εκπληρώσουν, και τα οποία πρέπει να εκπληρώσουν επί ποινή θανάτου ανηλεούς.(ε)
(ε) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Είθε ν' ακουσθή καν τώρα. Αλλά πρέπει να το πιστεύσωμεν· κρίνει μακρόθεν ο καλός και σοφός Πατριώτης, και δεν ήλθε να ιδή την κατάστασίν μας.
Θέλομεν είσθαι καταδικασμένοι, Κύριέ μου, να ακούσωμεν να συγκριθούν οι συμπατριώταί μας με τους Νεαπολίτας και Πιεμοντίτας [Ιταλούς επαναστάτες].
Ηξεύρω ότι οι εδικοί μας θέλουν με είπει: Διά τί λοιπόν δεν διαμοιράζεσαι; ή διά τί δεν δίδεσαι ολόκληρος εις την πατρίδα σου; Η απόκρισις είναι εύκολος· (Αον) είμαι μικρός, διά να μοιρασθώ, και μοιραζόμενος ήθελα αξίζει ολιγώτερον του μηδενός υπέρ των Ελλήνων, ήθελα τους βλάψει· (Βον) μένω εις τον τόπον μου και θέλω μείνει εν όσω ελπίζει να τους είμαι ωφέλιμος.
Οποίαν ημέραν ίδω, ότι τα χρέη του υπουργήματός μου είναι ασυμβίβαστα με τα χρέη τα οποία με απαιτεί η πατρίς, πιστεύσατέ με, Κύριέ μου, ότι δεν θέλω αναβάλει ουδεποσώς ν’ ακολουθήσω τον δρόμον, τον οποίον πρέπει ν’ ακολουθήση πας τίμιος άνθρωπος.(στ)
(στ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Είθε να ημπορούσε να έλθη να μας οδηγήση· πλην είναι βέβαιον ότι μας είναι χρησιμώτατος εκεί όπου ευρίσκεται, και ωφελεί πολύ περισσότερον παρά αν ήτον εδώ, όπου ίσως ούτε ήθελον ακούσει τους λόγους του.
Αφού σας έκαμα την εξομολόγησίν μου, συγχωρήσατέ με να σας είπω τι στοχάζομαι περί υμών και των εκδουλεύσεων, τας οποίας ημπορείτε να κάμετε προς τους συμπατριώτας μας, μένων όπου είσθε, έως ότου να μάθωμεν, πού και πώς η Πρόνοια θέλει μας οδηγήσει εις τον δρόμον των χρεών μας.(ζ)
(ζ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Ο σεβαστός γέρων [ο Ιγνάτιος] είχε γράψει προς τον φίλον του [Καποδίστρια] τον σκοπόν του να καταβή εις την Ελλάδα· το δε εμποδίζει ο καλός Πατριώτης [ο Καποδίστριας], δεν νομίζω να είναι δι' άλλο τέλος, ειμή διά να λάβη προσταγήν [ο Ιγνάτιος] να συνακολουθήση τα ρωσσικά στρατεύματα, όταν αυτά εισβάλουν εις την Τουρκίαν.
Δεν αγνοώ την έξοδον του Π[ρίγκιπος] Μ[αυροκορδάτου], και τον επαινώ· ό,τι παρόμοιον ημπορεί να γίνη είναι τίμιον και ωφέλιμον· αλλά χρειαζόμεθα περισσότερον· πρέπει να διδάξωμεν τους ανθρώπους, οίτινες κυβερνούν τα πράγματα εις την Πελοπόννησον και Ελλάδα, ότι πρώτον χρέος των είναι να στήσουν εις ισχυράν βάσιν την ασφάλειαν του τόπου· αντί να εκτείνουν την ενέργειαν, πρέπει να την συγκεντρώσουν· αντί να διασπείρουν τας δυνάμεις, πρέπει να τας ενώσουν, να τας κατασκευάσουν και να τας υποβάλουν εις ισχυράν παιδείαν.
Η πληθύς των αρχηγών γεννά πληθύν συμφερόντων και εκείθεν προκύπτει η διάστασις των γνωμών και η εξασθένησις της ηθικής και στρατιωτικής δυνάμεως· τότε αι ατυχίαι είναι άφευκτοι.
Ο των Ελλήνων πολέμιος [Οθωμανικὴ Αυτοκρατορία] και οι βοηθοί του [Μεγάλαι Δυνάμεις] τείνουν να ενδυναμώσουν την φοβεράν του ενότητα.(η)
(η) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος τον είχε γράψει, λέγων ότι, αν και δεν ενέκρινε απ' αρχής το πράγμα, όταν όμως εκινήθη, στοχάζεται χρέος του το να καταβή εις την Πατρίδα.
Είναι η πληθύς αρχηγών, επειδή οι Έλληνες ματαίως ζητούν ακόμη μεταξύ των τον άνθρωπον, όστις ημπορεί να γίνη ο μόνος αρχηγός.
Το ομολογώ· πλήν χρειάζεται με κάθε τρόπον να εύρωμεν ή να ζητήσωμεν αυτόν τον άνθρωπον, αυτόν τον μόνον αρχηγόν· χωρίς τούτου δεν κατορθούται τίποτε· οι κίνδυνοι θέλουν πλησιάσει, και δεν θέλει είσθαι πλέον καιρός να συνδράμωμεν την δυστυχή μας πατρίδα.(θ)
(θ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Όσοι αγαπούν την Πατρίδα και την ελευθέρωσιν της Ελλάδος από τον ζυγόν, ας σκεφθώσι ακριβώς αυτούς τους λόγους του καλού πατριώτου.
Τοιούτον άνθρωπον εκ μεν των ξένων βλέπω τον Πρίγκηπα Ευγένιον· εκ των ομογενών μας τον γράφοντα το παρόν [Καποδίστρια], όστις, μ' όλον που είναι αναγκαίος ήδη εκεί όπου ευρίσκεται [Ρωσσία], όταν όμως αποφασισθώσι τα της Ευρώπης κινήματα, ώστε να κηρυχθή ο κατά της Τουρκίας πόλεμος, τότε ημπορεί (να) χρησιμεύση περισσότερον εδώ, παρά εκεί· αλλά επί το παρόν τί να γίνη; δεν ηξεύρω άλλο, ειμή εκείνο όπου συμβουλεύει κατωτέρω· να συγκεντρίσωμεν την δύναμιν εις χείρας όσον το δυνατόν ολιγωτέρων ανθρώπων, εκ των οποίων την εκλογήν καλώς να προσέξωμεν.
Εξετάσατε, Κύριέ μου, το άπειρον τούτο ζήτημα και μην αμελήτε κανέν από τα δυνατά σας μέσα διά να το λύσετε όσον ταχέως και ωφελίμως ημπορείτε.
Πολλοί ελπίζουν, ότι τα φρονήματά μου περί του απείρου τούτου ζητήματος είναι όμοια με τα της διοικήσεως, την οποίαν δουλεύω· ή ότι, όπως γυρίσουν τα πράγματα, η διοίκησις αύτη δεν θέλει τα αποδοκιμάσει ποτέ, επειδή εγώ τα έδωκα.
Άς εννοηθώμεν μίαν φοράν διά πάντοτε περί του ουσιώδους τούτου πράγματος.
Η Ρωσσία απεδοκίμασε την επανάστασιν και η επανάστασις ήρχισεν ούτως, ώστε η Ρωσσία δεν ημπορούσε και δεν έπρεπε μήτε να σιωπήση μήτε να επικυρώση.(ι)
(ι) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Στοχάζομαι, ότι δεν ημπορούσε καθαρώτερον να εκφρασθή ο άνθρωπος.
Ημπορεί [η Ρωσία] να ενασχοληθή εις τας συνεπείας της [της επαναστάσεως], με σκοπόν να τας κάμη να ευτυχήσουν;
Δεν ημπορεί βέβαια, παρ' όταν βιασθή από κραταιάν ανάγκην· από ανάγκην ανυπόστατον.(κ)
(κ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Άρα εν όσω ακολουθούμεν τον αυτόν τύπον της εταιρικής επαναστάσεως, είναι αδύνατον να ελπίσωμεν την άμεσον βοήθειαν από την Ρωσίαν.
Αυτή η ανάγκη θέλει είσθαι κραταιά και ανυπόστατος, όταν αποδειχθή, ότι δεν είναι πλέον δυνατόν να επανέλθη εις την Τουρκίαν, διά μέσου της τουρκικής διοικήσεως, μία κατάστασις ευσυμβίβαστος με την διατήρησιν της ειρήνης.
Άν τεθή τούτο το πρόβλημα, οι Τούρκοι δεν θέλουν πολεμηθή πλέον κατά χάριν της επαναστάσεως· θέλουν πολεμηθή διά να παύση η αταξία, την οποίαν η Πόρτα προκαλείται, ακολουθούσα κατά των Χριστιανών σύστημα ολέθριον και αίματος.(λ)
(λ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Είναι λοιπόν φρόνιμον το να κηρύττωμεν ημείς την Ρωσσίαν, ενώ ούτε καταγινόμεθα καν να κάμωμεν τα όσα πρέπει διά να ημπορή να μη καταδικάζη την αποστασίαν η Ρωσσία;
Εις το ιδιαίτερόν μας και ακούοντες μόνον τα αισθήματά μας, ημπορούμεν να είμεθα καταπεισμένοι, ότι η απόδειξις αύτη εδόθη ήδη εις τους Τούρκους· και έξω μόνον αν αλλάξουν φύσιν, ή αν αι Ευρωπαϊκαί δυνάμεις γίνουν αυταί Μουσουλμάναι, δεν θέλει είσθαι πλέον δυνατόν να ανακληθή διά των Τούρκων εις την Τουρκίαν μία κατάστασις ευσυμβίβαστος με την ύπαρξιν των υπ’ αυτήν Χριστιανών· αλλ’ ημπορούμεν να καταπεισθώμεν, ότι όλαι αι άλλαι υπόκεινται εις την αυτήν πεποίθησιν;
Επειδή είμεθα πεπεισμένοι ημείς, χρειάζεται να καταπεισθούν και αυταί· και εις τούτο καταγινόμεθα, ίσως επιτύχωμεν τον σκοπόν μας.
Αλλ’ η Πρόνοια θέλει αποφασίσει και θέλομεν μάθει, αν το αποφασίζη ευθύς αφού γνωρίσωμεν τας αποκρίσεις της Πόρτας εις την αναφοράν μας.(μ)
(μ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Αυταί αι αποκρίσεις ούτε εδόθησαν, και ηναγκάσθη να αναχωρήση ο Πρέσβυς· όθεν ελύθη το πρόβλημα.
Έως τότε η Αυλή της Ρωσσίας δεν ημπορεί ειμή να οικτείρη την επανάστασιν, και να μείνη δι’ όλου ξένη εις όλας τας συνεπείας.
Περί των ιδιαιτέρων μου φρονημάτων, τα συνάγω εις μίαν μόνον γνώμην· να κάμωμεν όλα τα δυνατά να φυλάξωμεν την Πελοπόννησον και τας νήσους του Αρχιπελάγους· να συστήσωμεν μίαν ισχυράν και καλήν κυβέρνησιν· να εμφανίσωμεν εις τον πολιτικόν κόσμον τον τόπον μας με την εθνικήν του στολήν, και χωρίς να δανεισθώμεν κανέν σχήμα των νεωτέρων, αλλ’ ούτε την γλώσσαν των.(ν)
(ν) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Με φαίνεται, ότι εκφράζεται καθαρά, και δεν είναι χρεία σχολίων· ας ακολουθήσωμεν λοιπόν την γνώμην του.
Να διαφυλάξωμεν τον τόπον, ο οποίος ελευθερώθη ήδη από τον Οθωμανικόν ζυγόν.
Δεν επαναλαμβάνω εδώ ό,τι είπον ανωτέρω.
Να συστήσωμεν μίαν ισχυράν και καλήν κυβέρνησιν· καταγινόμενοι εις το μέγα τούτο έργον, δεν πρέπει να αποδεχθώμεν μίαν υπόθεσιν [σ.σ. περί στρατιωτικής επεμβάσεως της Ρωσσίας υπέρ της Ελλάδος], αλλά να κινήσωμεν από εν πράγμα.
Ποίον είναι τούτο;
Η Πελοπόννησος επέστρεψε πάλιν εις εαυτήν· το πρώτον συμφέρον και πρώτον χρέος της είναι να προφυλαχθή διά πάντα από τον συντριβέντα ζυγόν.
Πολιτευομένη λοιπόν [η Ελληνική Κυβέρνησις] πρέπει να σκοπή κυρίως τούτο το τέλος.
Κάθε άλλος σκοπός, πάσα άλλη θεωρία ήθελεν είσθαι κατά το παρόν υποθετική, και πάντοτε θέλει έχει τον δεύτερον λόγον.
Εν όσω ο εχθρός είναι εις την Ευρώπην, πρέπει να προφυλαττώμεθα, και διά να προφυλαχθώμεν, πρέπει να είμεθα δυνατοί.
Αλλά δύναμις δεν γίνεται παρά συγκεντριζομένων όλων των μέσων, και ενεργουμένων μονοειδώς.
Το επαναλαμβάνω· αυτή η διεύθυνσις [των στρατιωτικών επιχειρήσεων υπό ‘μονοειδή’ ηγεσία] δεν ημπορεί να έχη άλλον σκοπόν, παρά την φύλαξιν του αποκτηθέντος καλού.
Στοχάζομαι λοιπόν, ότι η κατασκευή των δημοσίων δυνάμεων εις τους ελευθερωθέντας τόπους πρέπει να είναι απλουστάτη και όσον το δυνατόν παρομοία με την παλαιάν των κατασκευήν.
Οι νεωτερισμοί θέλουν κάμει περισσότερον κακόν παρά καλόν.
Ο τόπος πρέπει να έχη μίαν διοίκησιν, τί μέλει αν αυτή η διοίκησις έχη τοιούτον ή άλλον σχήμα;
Απαιτείται να είναι καλή και ισχυρά.
Εις όλους τους καιρούς η της Ελλάδος διοίκησις ήτον πραγματικώς επιτροπική (représentative)· (ξ)
(ξ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Δηλαδή κάθε μέρος είχε τους παραστάτας του, τους Προεστώτας του, κ.τ.λ.
όσοι άνθρωποι είχον υπόληψιν από τους συμπατριώτας των, έμβαινον εις την διοίκησιν των πραγμάτων.
Άλλοτε η μόνη φροντίς ήτον, πώς να υπακούουν και πώς να υποφέρουν την Οθωμανικήν μάστιγα· σήμερον πρέπει να ζητήσουν τους τρόπους του να έχουν τον λαόν ευπειθούντα, διά να τον φυλάξουν πάντοτε ελεύθερον από τον συντετριμένον ζυγόν.
Με φαίνεται, ότι τούτο είναι ευκολώτατον, αν οι άρχοντες των διαφόρων τόπων είναι νοήμονες, και μάλιστα αφιλοκερδείς.
Ας αποφύγουν όσον το δυνατόν πάσαν πομπώδη ονομασίαν και όλους τους μεγάλους λόγους, των οποίων εσχάτως οι Ιταλοί παρέστησαν το γελοίον δράμα [κατάρρευση της Ιταλικής Επαναστάσεως λόγω εμφυλίων διαμαχών, στρατιωτικής επεμβάσεως τής Αυστρίας κ.τ.λ.].
Έχωμεν χρείαν να ενδυναμώσωμεν τον εχθρόν; τον ενδυναμώνομεν οσάκις με την πολιτείαν ή με τους λόγους δικαιώνομεν την καθ’ ημών συκοφαντίαν.
Χαρακτηρίζουν την επανάστασιν της Ελλάδος ως έργον αυτόχρημα των Ιταλικών, Γερμανικών και Γαλλικών εταιρειών.
Η κατηγορία αυτή είναι ψευδής· τουλάχιστον δεν την βοηθεί καμμία απόδειξις· εν τοσούτω αυτή πιέζει το έθνος μας.(ο)
(ο) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Ημείς αντί να αναιρέσωμεν τούτο, καταγινόμεθα να δώσωμεν αποδείξεις εις τους εχθρούς μας.
Αι ανόητοι προκηρύξεις του Υψηλάντου εδικαίωσαν πολλά τους εχθρούς μας (και δεν είναι μόνον οι Τούρκοι εχθροί μας) να σημειώσουν την ελληνικήν επανάστασιν ως περισπασμον, τον οποίον οι Ιακωβίνοι [αντιμοναρχικοί] της Ευρώπης ενήργησαν προς βοήθειαν των ολεθρίων σκοπών των κατά Ιταλίας, Γερμανίας και Γαλλίας.
Συμφέρει τα μέγιστα να αναιρεθή η συκοφαντία και οι εις την Ελλάδα προύχοντες ημπορούν ευκόλως να το κατορθώσουν διά των προφυλάξεων, τας οποίας σχεδιάζω ακολούθως.
Αον. Να πολιτεύσουν τους ελευθερωθέντας τόπους με μόνον σκοπόν μικράς προφυλάξεως από πάσης επιδρομής, τόσον από μέρους των Τούρκων, όσον και από μέρους των [ευρωπαϊκών] Αυλών, αι οποίαι προτιμούν την Μουσουλμανικήν δύναμιν από πάσαν άλλην εις την Ανατολήν.
Οι Τούρκοι θέλουν ενεργήσει διά των όπλων και έτι πλέον διά της διαφθοράς· αι άλλαι δυνάμεις μή δυνάμεναι φανερά να ενωθούν με τους Τούρκους εις τα δυναστικά κινήματα, θέλουν συμπράξει με αυτούς διά το αυτό τέλος, μεταχειριζόμενοι την διαφθοράν.
Βον.
Διά να συστηθή η διοίκησις ώστε να προφυλαχθή από τόσους κινδύνους, πρέπει να συγκεντρωθή η πραγματική δύναμις εις ολίγας χείρας, άν όχι εις χείρας ενός.
Ο λαός πρέπει να μετέχη της διοικήσεως διά της συγκαταθέσεώς του· και κατά τους ανέκαθεν συνηθισμένους και εθνικούς τρόπους.(π)
(π) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Εξήγησιν εικάζω ποίαν εννοεί κατά το παρόν συγκατάθεσιν του λαού· την σιωπηλήν, οία εσυνηθίζετο.
Γον. Τα παλαιά σχήματα έπρεπε να διαφυλαχθούν επιμελώς επί τέλει [στρατηγικής] ωφελείας, και να μη δικαιώσωμεν, καθώς είπα ανωτέρω, τας κατά των Ελλήνων διεσπαρμένας φήμας ως τυφλών οργάνων των Ευρωπαίων στασιαστών.
Δον. Άν αι περιστάσεις απαιτούν, ώστε και αι νέαι διοικήσεις των ελευθερωθέντων τόπων να δώσουν δημόσια ψηφίσματα, άξια να παρρησιασθούν εις την Ευρώπην, επιθυμητόν ήττον να παρρησιάσουν εις απλήν και εθνικήν γλώσσαν· πρέπει να λέγουν τα πράγματα χωρίς φράσεις και με δύναμιν και αξίωμα·
Όσον ολίγα ομιλούμεν, τόσον περισσότερα πράττομεν· αλλά αν γράφωμεν πολλά και πολλά αν διακροτώμεν, αναγγέλομεν ότι δεν ηξεύρομεν και ότι δεν ημπορούμεν τίποτε να πράξωμεν.
Εον. Η τελευταία προφύλαξις είναι, να μη κάμωμεν κατά το παρόν προβλήματα [διαβήματα, διακοινώσεις, σχέσεις κ.τ.λ.] εις καμμίαν από τας ξένας αυλάς, έξω από τας Ενωμένας Επαρχίας της Αμερικής· λέγω κατά το παρόν, ότι, αν το ζήτημα, το οποίον εξετάζεται τώρα εις Κωνσταντινούπολιν, αποφασισθή, η θέσις αλλάζει·(ρ)
(ρ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Δηλαδή τώρα, ότε [o] πρέσβυς της Ρωσσίας ανεχώρησεν από την Κωνσταντινούπολιν, ημπορούμεν να κάμωμεν και εις την Ρωσσίαν· και αν μετ' ολίγον πληροφορηθώμεν, ότι ο πόλεμος εκηρύχθη επισήμως, και ότι συμμετέχουν και άλλαι δυνάμεις, ημπορούμεν να στείλωμεν πρεσβείαν και προς αυτάς· αλλ' αυτά διά να γίνουν, χρειάζεται προηγουμένως εν σύστημα, μία Διοίκησις· και αυτή δεν υπάρχει ακόμη· χρειάζεται να παρρησιασθώμεν ως έθνος, και όχι ως αποστάται, ούτε κόμματα ή όργανα των Ευρωπαϊκών εταιρειών.
Έως τότε, αν οι προτάσεις των Ελλήνων εγίνοντο δεκταί, ήθελε μένει να ηξεύρωμεν αν μία ξένη Αυλή ήθελε μόνη επιχειρισθή να πραγματευθή με αυτούς, έχουσα διάθεσιν καθαράν.
Όμως αν μία ξένη Αυλή έκαμνεν αφ’ εαυτής προβλήματα, τότε ήθελεν είσθαι ανοησία να τας απορρίψουν.
Αλλ’ ακόμη δεν είμεθα εις τοιαύτην ύψωσιν· θέλομεν την φθάσει, και διά να την φθάσωμεν, πρέπει να αγωνιζόμεθα.(σ)
Εν Πετρουπόλει τη 17η Ιουλίου 1821
ΚΟΜΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
(σ) Σημείωση Μαυροκορδάτου:
Είθε! μυριάκις είθε! ούτε εγώ δεν απελπίζομαι· όχι όμως εν όσω είμεθα καθώς μέχρι τούδε.
-------- ΤΕΛΟΣ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ --------
ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1 Το διαγγελματικό Υπόμνημα (17 Ιουλίου 1821) του Καποδίστρια εγράφη στη Γαλλική, ώστε να είναι ευχερώς αναγνώσιμο από τόν Τσάρο, και προσέλαβε τήν μορφή προσωπικής επιστολής τού Καποδίστρια προς τόν Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο, που διέτριβε τότε στην Πίζα τής Ιταλίας. Εκείθεν η επιστολή διεβιβάσθη στον Μαυροκορδάτο στο Μεσολόγγι.
Στη συνέχεια ο Μαυροκορδάτος την κοινοποίησε στην ηγεσία τών εμπολέμων Ελλήνων (προεστώτες, προκρίτους και οπλαρχηγούς), μεταφρασθείσα μάλλον υπό τού Γεωργίου Πραΐδη, μετά των ως άνω συναφών (19) επισημειώσεων τού ιδίου τού Μαυροκορδάτου.
2
ΠΗΓΗ: Εμμανουήλ Γ. Πρωτοψάλτης, Ιωάννης Καποδίστριας (Εταιρεία τών Φίλων τού Λαού: Αθήνα 1977), σσ. 71-86.
3 Στο ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΟ, το παραπάνω κείμενο του από 17 Ιουλίου 1821 διαγγελματικού Υπομνήματος του Καποδίστρια μετά των σχετικών (19) σημειώσεων-παρατηρήσεων του Μαυροκορδάτου, συμπεριλαμβάνεται στις σελίδες 35-49 του βιβλίου με τίτλο “Καποδίστριας ο Μέγας”, που είναι δωρεάν αναγνώσιμο και προσβάσιμο (freely readable and downloadable), ως book preview, εδώ: https://www.academia.edu/43012120/Καποδίστριας_ο_Μέγας
