Ταυτόχρονα με την επίθεση των Ευζώνων, προέλασε και το 5ο ΣΠ, παίρνοντας αλλεπάλληλα υψώματα, από τα κατερχόμενα προς το Ρούπελ...
Ταυτόχρονα με την επίθεση των Ευζώνων, προέλασε και το 5ο ΣΠ, παίρνοντας αλλεπάλληλα υψώματα, από τα κατερχόμενα προς το Ρούπελ αντερείσματα.
Οι Βούλγαροι, μετά την ήττα τους στο Κιλκίς και τον Λαχανά, οχυρώθηκαν στο Νέο Πετρίτσι και τη νότια είσοδο της στενωπού Ρούπελ, για ν’ ανασυνταχθούν και να ανακόψουν την Ελληνική προέλαση.
Η μάχη που ακολούθησε στις 26 και 27 Ιουνίου 1913, έμεινε στην ιστορία ως «μάχη του Δεμίρ Ισσάρ» αλλά και ως «μάχη της Βέτρινας» ή «μάχη της Βυρώνειας» και άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας.
Και, σε συνδυασμό με τη μάχη της Στρώμνιτσας, άνοιξε το δρόμο για την προέλαση στο Βουλγαρικό έδαφος.
Το Δεμίρ Ισσάρ, δηλαδή το σημερινό Σιδηρόκαστρο, καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους στον 1ο Βαλκανικό Πόλεμο.
Είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία για τους Βουλγάρους, ως σιδηροδρομικός κόμβος και κέντρο ανεφοδιασμού της 2ης Βουλγαρικής Στρατιάς.
Η ανασύνταξη των Βουλγάρων έγινε μέσα σε κλίμα πανικού, που δεν το εκμεταλλεύτηκε ο Ελληνικός Στρατός.
Συγκεκριμένα, το απόγευμα της 21ης Ιουνίου, υποχωρώντας από τον Λαχανά, οι Βούλγαροι πέρασαν πανικόβλητοι το Στρυμόνα, χωρίς να καταστρέψουν τις γέφυρες, που έμειναν αφρούρητες.
Και μόνο αργά τη νύχτα, κατά τις 10 μμ, βλέποντας ότι δεν τους καταδίωκε η 7η ΜΠ, ο Διοικητής της 2ης Βουλγαρικής Στρατιάς Ιβανώφ έστειλε 3 Τάγματα από τις Σέρρες, που αναχώρησαν μετά τα μεσάνυχτα και έφθασαν στις γέφυρες κατά τις 2-3 πμ της 22 Ιουνίου, και τις ανατίναξαν, εγκαθιστώντας και φρουρές στην αριστερή όχθη.
Ο πανικός όμως συνεχιζόταν, εξ αιτίας φημών ότι το Ελληνικό Ιππικό έφθασε στη γέφυρα της Πεπονιάς και ο Ιβανώφ, κρίνοντας ως επισφαλείς τις Σέρρες, μετακινήθηκε στο Σιδηρόκαστρο.
Δεμίρ Ισσάρ – Επισκευή της γέφυρας από το Μηχανικό
Ο Κωνσταντίνος στη γέφυρα, μετά την επιδιόρθωση από το Μηχανικό
Η σύγχυση κι ο φόβος για την προέλαση του Ιππικού μας, που δεν έγινε ποτέ, ομολογούνται στα απομνημονεύματά του:
«Πολύ ενωρίς το πρωί, ενώ παρατάχθηκαν τα τμήματα αυτά [1], μεταγωγικά, ίπποι του Στρατηγείου και της Διοικήσεως μετόπισθεν, κλιμακηδόν επί της αμαξιτής οδού Δεμίρ Ισσάρ, κάποιος προχώρησε και άρχισε να φωνάζει: “Ελληνικό Ιππικό, Ελληνικό Ιππικό!!!”
Ο Διοικητής μετόπισθεν και όλοι οι Αξιωματικοί προπορεύονταν.
Από την προηγούμενη ημέρα το φρόνημα των στρατιωτών ήταν πεσμένο από τη διάδοση περί εμφανίσεως Ελληνικού Iππικού.
Η άγνωστη κραυγή εμφανίσεως Ελληνικού Iππικού επέφερε τρομερό αποτέλεσμα.
Ο καθένας, αφού άκουσε ή χωρίς ν’ αντιληφθεί τι συμβαίνει, εγκατέλειψε φάλαγγα, οχήματα, αποσκευές, αρχεία και ιππεύσαντες όλοι τράπηκαν σε άτακτη φυγή.
Σταμάτησαν στην Άνω Τζουμαγιά και άλλοι στο Νευροκόπι.
Μόνο ένα μέρος από αυτούς κατορθώθηκε ν’ αναχαιτισθεί και ν’ ανασυνταχθεί στο Δεμίρ Ισσάρ».
Στις 22 Ιουνίου, το Επιτελείο της 2ης Βουλγαρικής Στρατιάς, μη θεωρώντας ασφαλές ούτε το Σιδηρόκαστρο, επειδή ο Στρατηγός Σαράφωφ, Διοικητής της 3ης Βουλγαρικής Μεραρχίας που ηττήθηκε στο Κιλκίς, είχε ήδη υποχωρήσει στα Πορόϊα, αναχώρησε στις 5 πμ για το Πετρίτσι.
Ο Ιβανώφ, που φοβόταν και την επιδημία χολέρας που είχε αρχίσει να εξαπλώνεται, γύρισε στο μεταξύ στο Σιδηρόκαστρο, και σαν έφθασε στο δρόμο πριν τα στενά του Ρούπελ, είδε με τα μάτια του την εικόνα που αφηγείται ο ίδιος:
Το βιβλίο του Συγγραφέα Φώτη Σαραντόπουλου «Εμπρός δια της Λόγχης - Η μεγάλη εξόρμηση »(1912-1913)
«Σκόνη μέχρι τα σύννεφα και επί της οδού και εκατέρωθεν αυτής απειράριθμοι φυγάδες, άνδρες, γυναίκες, στρατιώτες, κτήνη.
Οι άνθρωποι είχαν όψη φρενοβλαβών και μόλις δια του φραγμού της οδού με αυτοκίνητα κατορθώθηκε να σταματήσουν δύο έφιπποι πυροβολητές, οι οποίοι χρειάσθηκαν μερικά λεπτά έως ότου συνέλθουν και … διηγήθησαν ότι εις τον Σιδηροδρομικόν Σταθμόν Δεμίρ Ισσάρ εφάνη Ελληνικόν Ιππικόν, το οποίον διεσπάθιζε ότι εύρισκε εμπρός του.
Αυτοί δε, μαζί με άλλους … μόλις κατώρθωσαν να διαφύγουν.
Προτού όμως ακόμη τελειώσουν την αφήγησίν τους, εχάθησαν καλπάζοντες προς το εσωτερικό της Βουλγαρίας εν ριπή οφθαλμού».
Ο Ιβανώφ είχε κάθε λόγο να πιστέψει την πληροφορία αυτή, αφού οι γέφυρες του Στρυμόνα ήσαν αφρούρητες, αλλά και επειδή αγνοούσε πού ήταν το Ελληνικό Ιππικό, το οποίο είχε χαθεί από τις 19 Ιουνίου που εμφανίστηκε στο Κιλκίς.
Και μετέβη εσπευσμένα στο Πετρίτσι, όπου πληροφορήθηκε ότι δεν απαντούσε και το τηλεγραφείο Σιδηροκάστρου.
Απελπισμένος, αναχώρησε για τη Στρώμνιτσα, όπου έφθασε στις 16.30 της 22 Ιουνίου.
Στο μεταξύ, ο Στρατιωτικός Διοικητής Σερρών Σχης Αθανάσωφ, διέταξε το πρωί της 22ας να συγκεντρωθούν όλες οι Δυνάμεις στο Σιδηρόκαστρο, και εκεί να ανασυνταχθούν, με σκοπό να ελέγξει τα στενά του Ρούπελ, για να μην κοπεί η οδός υποχωρήσεως.
Αυτό αναφέρθηκε και στον Ιβανώφ, που ξαναβρίσκοντας το θάρρος και την ψυχραιμία του διέταξε να αντιταχθεί άμυνα επί της ανατολικής όχθης του Στρυμόνα, στο Σιδηρόκαστρο.
Η Διαταγή που εκδόθηκε στις 07.00 της 23ης Ιουνίου, όριζε τα εξής:
«Εφ’ όσον ο εχθρός δεν σας πιέζει, η υποχώρησις είναι άκαιρος.
Ο ποταμός, όσον κι αν είναι διαβατός εις πολλά του σημεία, εν τούτοις παρουσιάζει μεγάλας δυσκολίας η διάβασίς του υπό του εχθρού, εάν μάλιστα παρενοχλείται από το Πυροβολικόν μας.
Να επανέλθουν συνεπώς τάχιστα τα στρατεύματά σας επί των διαβάσεων αυτών και να οργανώσητε ισχυράν αντίστασιν.
Κρατήσατε τμήματα εις διάθεσίν σας, δι’ αντεπιθέσεις την κατάλληλον στιγμήν».
Η διαταγή αυτή επανέφερε την ψυχραιμία και οι δυνάμεις του Αθανάσωφ άρχισαν το επόμενο απόγευμα να συγκεντρώνονται στις διαβάσεις του Στρυμόνα, ενώ και άλλα τμήματα έφτασαν εκεί το πρωί της 24ης Ιουνίου, και άλλα άρχισαν να οργανώνονται στη γραμμή Ράδοβο-Σπάτοβο [2].
Και ο Στρατηγός Σαράφωφ, από τα Πορόϊα, συμπτύχθηκε μετά το μεσημέρι της ίδιας μέρας στη Βέτρινα.
Το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο, μετά τη νίκη στο Κιλκίς-Λαχανά, διέταξε να αναπαυθούν τα στρατεύματα το απόγευμα της 21ης και να είναι έτοιμα για νέα προέλαση την 22α Ιουνίου.
Στις 23 συγκροτήθηκε «Τμήμα Στρατιάς», υπό τον Διοικητή της 1ης ΜΠ Υπτγο Εμμανουήλ Μανουσογιαννάκη, θέτοντας υπό τις διαταγές του την 1η, 6η και 7η ΜΠ, με εντολή να ερευνήσει τα όρη Κρούσια και να προχωρήσει ως τις διαβάσεις του Στρυμόνα.
Η 7η ΜΠ έφτασε νωρίς στις 23 στο Όρλιακο [3], όπου είχε ήδη εγκαταστήσει προφυλακές από την προηγουμένη.
Το ίδιο απόγευμα, η 1η ΜΠ έφτασε στο Καγιαλί [4] και η 6η ΜΠ έφτασε τα μεσάνυχτα στο Κιοσελή [5].
Το βράδυ της 23ης Ιουνίου, το Γενικό Στρατηγείο διέταξε το Τμήμα Στρατιάς να κινηθεί προς αποκατάσταση της επαφής και την καταστροφή των δυνάμεων του Σαράφωφ, που από την Δοϊράνη υποχώρησαν προς τα Πορρόϊα και από εκεί στράφηκαν ανατολικά καταδιωκόμενες από την Ταξιαρχία Ιππικού.
Πρόθεση του ΓΣ και αποστολή του Τμήματος Στρατιάς ήταν η εκδίωξη των εχθρικών δυνάμεων από τα στενά του Στρυμόνα, για ν’ ανοίξει ο δρόμος προς την Άνω Τζουμαγιά (το σημερινό Μπλαγκόεβγκραντ) και τη Σόφια.
Την «πύλη» για τα στενά του Στρυμόνα κρατούσε η Βέτρινα, το σημερινό Νέο Πετρίτσι.
Το Τμήμα Στρατιάς διέταξε την 1η και 6η ΜΠ να κινηθούν βόρεια, στη δεξιά όχθη του Στρυμόνα [6] και να γίνει αναγνώριση στον κάμπο με το Ιππικό.
Αφού οι δυνάμεις εντόπισαν τον εχθρό και πήραν θέσεις για νέα επίθεση, στις 23.00 της 25ης Ιουνίου, το Τμήμα Στρατιάς διέταξε προέλαση:
«Τμήμα Στρατιάς: Προς τας 1 και 6 Μεραρχίας
1. Ο εχθρός κατέχει το χωρίον Βέτρινα.
Εκατέρωθεν σιδηροδρομικής γεφύρας έχουσι τοποθετηθή περί τα 12-15 πυροβόλα.
Κατεσκευάσθη ξυλίνη γέφυρα 500 μέτρα βορείως σιδηροδρομικής γεφύρας.
Έτεραι εχθρικαί δυνάμεις ευρίσκονται εις Πούλιοβον [7] και Ράδοβον.
Το χωρίον Χατζή Μπέϊλίκ [8], κατέχεται υπό ανταρτών.
Η διάβασις Δεμίρ Καπού πιθανώς κατέχεται από εχθρικό Πεζικό δυνάμεως περίπου Τάγματος.
2. Αύριον το Τμήμα Στρατιάς θα εξακολουθήση την πορεία του προς Βέτριναν, όπως απωθήση τον εχθρόν εκείθεν του ποταμού.
3. Αι Μεραρχίαι 1 και 6 θα βαδίσωσιν η μία κατόπιν της άλλης, προηγουμένης της 1ης Μεραρχίας.
Η 1η Μεραρχία θα βαδίση δια δύο φαλάγγων. Αριστερά φάλαγξ δια Τζαφερλή, Δερβέντι [9], Χατζή Μπεϊλίκ και δεξιά δια της καροποιήτου οδού.
Η 6η Μεραρχία θα ακολουθήσει την καροποίητον οδόν, τάσσουσα το Πυροβολικόν αυτής πλησίον της κεφαλής της φάλαγγος.
Εκκίνησις της μεν 1ης Μεραρχίας την 04.00 ώραν πρωίας αύριον, της δε 6ης την 04.45.
Θα βαδίζω μετά της δεξιάς φάλαγγος της 1ης Μεραρχίας.
4. Η 6η Μεραρχία θα αποστείλη εν Τάγμα μεθ’ ενός πυροβόλου υπό Αξιωματικόν, το οποίον εκκινούν λίαν πρωί δι’ Άνω Πορόϊα θα βαδίση δια της ορεινής διαβάσεως Δεμίρ Καπού, όπως εκδιώξη τον εχθρόν και καταλάβη την διάβασιν ταύτην.
5. Αι Ημιλαρχίαι Ιππικού αμφοτέρων των Μεραρχιών και η αποσπασθείσα εις το Τμήμα Στρατιάς Ίλη υπό της Ταξιαρχίας Ιππικού, αποτελούσαι Επιλαρχίαν υπό την Διοίκησιν του αρχαιοτέρου Ιλάρχου, αναχωρούσαι λίαν πρωί θα επιζητήσωσι την επαφήν μετά του εχθρού.
Μετά την ανάπτυξιν των Μεραρχιών προς μάχην, το Ιππικόν θα ταχθή εις το δεξιόν.
Αι Ημιλαρχίαι των Μεραρχιών να αποσπάσωσιν αύριο, λίαν πρωί, ανά τρεις Ιππείς ως αγγελιαφόρους παρά τω Διοικητή εκάστου Συντάγματος.
6. Αι Μοίραι πυρομαχικών και τα μεταγωγικά Σώματος των Σωμάτων δεν θα ακολουθήσωσι τας φάλαγγας, αλλά θα συγκεντρωθώσι την 06.00 ώραν της πρωίας εις Τζαφερλή, αναμένοντα, ουχί πεφορτωμένα, νέας Διαταγάς.
Το Τμήμα Στρατιάς
ΜΑΝΟΥΣΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ».
Οι Βουλγαρικές δυνάμεις είχαν την εξής αμυντική διάταξη:
Στα υψώματα περί τη Βέτρινα, από Κέσεσλικ ως τη σιδηροδρομική γραμμή και τη δεξιά όχθη του Στρυμόνα, γύρω και μέσα στο χωριό, χωρίς πρώτα να απομακρύνουν τους κατοίκους από αυτό, όπως συνηθιζόταν τότε, οι Βούλγαροι ανέπτυξαν δύναμη 12 Ταγμάτων Πεζικού (2 Τάγματα του 47ου ΣΠ που ήλθαν από την Κρέσνα, 2 Τάγματα του 69ου ΣΠ και το 32ο και 46ο ΣΠ) υπό τον Σαράφωφ, και δύο Πεδινές Πυροβολαρχίες υπό τον Σχη Ριμπάρωφ.
Στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα, από τη σιδηροδρομική γέφυρα, μπροστά από τα λουτρά του Σιδηροκάστρου, ως το χωριό Ράδοβο, ανέπτυξαν 10 Τάγματα (25ο ΣΠ, 7ο Εφεδρικό ΣΠ και 1 Τάγμα του 42ου ΣΠ), 3 Πεδινές Πυροβολαρχίες και 4 Βαρέα Πυροβόλα (2 των 10 και 2 των 12 εκατοστών).
Ως εφεδρεία είχαν 12 Τάγματα και Πεδινό Πυροβολικό. Στον ορεινό όγκο του Μπέλες, περί το Δεμίρ Καπού και Καλέ Μπαΐρ, είχαν 2 ακόμη Τάγματα και μία Ορεινή Πυροβολαρχία, και στο όρος Τσεγγέλι το υπόλοιπο του 47ου ΣΠ.
Ενώ, για την ασφάλεια των μετόπισθεν από την πλευρά της Στρώμνιτσας, που είχε καταληφθεί από τον Ελληνικό Στρατό την προηγούμενη μέρα, αναπτύχθηκαν στα υψώματα του Πετριτσίου το 29ο και το 67ο ΣΠ με επί πλέον Πεδινό Πυροβολικό.
Το Στρατηγείο της 2ης Στρατιάς ήταν στην Κρέσνα. Το Βουλγαρικό σχέδιο πρόβλεπε διατήρηση των θέσεων στην περιοχή Βέτρινας - Σιδηροκάστρου, ως το βράδυ της 27ης Ιουνίου, για να δοθεί χρόνος στα πυροβόλα και τα μεταγωγικά της 4ης Στρατιάς να συμπτυχθούν στην Κρέσνα, μέσω της κοιλάδας του Στρυμόνα, και στη συνέχεια σύμπτυξη και της 2ης Στρατιάς προς βορρά.
Στις 26 Ιουνίου, οι δύο Στρατοί ήρθαν σε επαφή.
Τα 4 βουλγαρικά τοπομαχικά πυροβόλα, χάρη στο μεγάλο βεληνεκές τους, έβαλλαν από μεγάλη απόσταση κατά του 4ου ΣΠ, που ήταν στην εμπροσθοφυλακή της 1ης ΜΠ, και αμέσως άρχισαν να βάλλουν και τα 20 πεδινά πυροβόλα που ήταν στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα και τη σιδηροδρομική γέφυρα.
Συνολικά, 24 Βουλγαρικά πυροβόλα έβαλλαν συνεχώς ως αργά το βράδυ κατά των Ελληνικών προφυλακών. Χωρίς να κάνουν οικονομία σε πυρομαχικά, οι Βούλγαροι έφραζαν το δρομολόγιο της δεξιάς φάλαγγας [10].
Από τα πυρά τους πήραν φωτιά τα ξερά σπαρτά και τα χόρτα και η θερμότητα, προστιθέμενη στον καύσωνα, έκανε αφόρητη την πορεία των ανδρών στην περιοχή.
Το επί κεφαλής των Ελληνικών προφυλακών Ι/4 Τάγμα, όταν άρχισε να βάλλεται αναπτύχθηκε και, αφού προχώρησε λίγο, τελικά καθηλώθηκε, καθώς δεν γινόταν να βαδίσει σε εντελώς ακάλυπτο έδαφος, υπό σφοδρό εχθρικό πυρ χωρίς τη στήριξη του Ελληνικού Πυροβολικού.
Τα άλλα 2 Τάγματα του 4ου ΣΠ, αφού βγήκαν από το δρόμο, καλύφθηκαν στο ύψος του Σιδηροδρομικού Σταθμού της Βυρώνειας, κατά μήκος της γραμμής, που ήταν ανυψωμένη και περιβαλλόταν δεξιά και αριστερά από ψηλά δένδρα, χόρτα και καλαμιές, σε μεγάλο μήκος.
Το ίδιο έκανε και το 2ο ΣΠ που ακολουθούσε.
Οι 2 Ορειβατικές Πυροβολαρχίες, τάχθηκαν προς πυροβόληση στο Σταθμό της Βυρώνειας και άνοιξαν πυρ κατά τις 10.30, αλλά γρήγορα σταμάτησαν, μετά τη διαπίστωση ότι αδυνατούσαν, λόγω βεληνεκούς, να προσβάλουν τον εχθρό.
Η προώθηση νότια της σιδηροδρομικής γραμμής ήταν αδύνατη, διότι από το μέρος εκείνο το έδαφος ήταν αδιάβατο, λόγω των ελών.
Αφού λοιπόν η προχώρηση σταμάτησε, ο Μανουσογιαννάκης έστειλε την παρακάτω Διαταγή στο Διοικητή του 4ου ΣΠ:
«26 Ιουνίου 1913, ώρα 11 πρωίας
Σχην Οικονομίδην
Δεδομένου ότι το Πυροβολικόν δεν ηδυνήθη εισέτι να ταχθή προς πυροβόλησιν και ότι άνευ υποστηρίξεως τούτου αι απώλειαι θα είναι μεγάλαι, να οχυρωθήτε εις καταλλήλους θέσεις επιτηρούντες τον εχθρόν και προσωρινώς να μη προελάσητε περαιτέρω.
1η Μεραρχία
ΜΑΝΟΥΣΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ»
Με τη Διαταγή αυτή, ολόκληρο το 4ο ΣΠ αποσύρθηκε προς τη σιδηροδρομική γραμμή και παρέμεινε εκεί βαλλόμενο συνεχώς και υπό καύσωνα, παρά τις σημαντικές απώλειες που υφίστατο, μέχρι που νύχτωσε.
Η αριστερή φάλαγγα, με οδηγό τον Κ. Παρθένη που καταγόταν από τη Ράμνα, ξεκίνησε στις 03.30 και ακολουθώντας το καθορισμένο δρομολόγιο, αλλά και από ημιονική οδό που ήταν στις νότιες υπώρειες του Μπέλες, έφτασε χωρίς αντίσταση στις 10.00, προ του Κέσεσλικ.
Εκεί όμως, η προσθοφυλακή εβλήθη από Βουλγάρους ατάκτους, που είχαν ακροβολισθεί στα υψώματα εντός και βορείως του χωριού.
Το Τάγμα αναπτύχθηκε και χωρίς μεγάλη δυσκολία τους ανάγκασε σε υποχώρηση.
Από την κατεύθυνση της υποχώρησης και από αναγνωρίσεις, ο Διοικητής της φάλαγγας εκτίμησε ότι δεν μπορούσε να προωθηθεί προς τη Βέτρινα, χωρίς εξασφάλιση του αριστερού του από τους ατάκτους που κατείχαν τα δεσπόζοντα αντερείσματα του Μπέλες.
Το έδαφος προς την πλευρά εκείνη είναι πολύ ανώμαλο, δύσβατο και καλυμμένο από θάμνους, με αλλεπάλληλες σειρές αντερεισμάτων, που κατεβαίνουν από τις κορυφές προς τους πρόποδες και χωρίζονται από βαθιές χαράδρες, που σε ορισμένα σημεία είναι αδιάβατες ακόμη και «κατ’ άνδρα».
Συνεπώς, όπως εκτιμούσε, πριν την επίθεση κατά της Βέτρινας έπρεπε να καταληφθούν τα υψώματα πάνω από το χωριό, μέχρι τη σιδηροδρομική γέφυρα.
Το 5ο ΣΠ, μετά από συμπλοκή των προφυλακών μάχης του με τον εχθρό, κατάφερε να καταλάβει τα πρώτα αντερείσματα, αλλά η παραπέρα προέλαση ήταν αργή και επίπονη.
Και έτσι, με βάση τη Διαταγή του Μανουσογιαννάκη σταμάτησε στις θέσεις που κατείχε ως εκείνη την ώρα.
Επειδή η έλλειψη Πεδινού Πυροβολικού ήταν αισθητή από την αρχή, η 7η ΜΠ διατάχθηκε να διαθέσει την Μοίρα Πετμεζά (3 Πυροβολαρχίες) στην 6η ΜΠ, η οποία πήρε εντολή να αναπτυχθεί δυτικά της Βέτρινας.
Όμως, η Διαταγή αυτή άργησε να διαβιβαστεί και έφτασε τα μεσάνυχτα στη Μοίρα Πυροβολικού.
Η αναχώρηση της Μοίρας αναφέρθηκε με οπτικό τηλέγραφο:
«Καγιαλή 26 Ιουνίου 1913, ώρα 12.35 μ.μ.
Προς Τμήμα Στρατιάς:
Ταύτην την στιγμήν διετάχθη Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού όπως αναχωρήση το ταχύτερον.
7η Μεραρχία
ΣΩΤΗΛΗΣ»
Στις 1 το μεσημέρι της 26ης Ιουνίου, είχε κληθεί στο Στρατηγείο ο Διοικητής του 1ου Συντάγματος Ευζώνων, Ανχης Παπαδόπουλος Διονύσιος.
Διατάχτηκε προφορικά να βαδίσει με το Σύνταγμά του προς την Βέτρινα, για να πιέσει και απειλήσει το δεξιό πλευρό του εχθρού.
Ο Παπαδόπουλος υπέβαλε αργότερα την παρακάτω αναφορά:
«26 Ιουνίου, ώρα 03.30 εσπέρας
Προς τον Διοικητήν του Τμήματος Στρατιάς
Έφθασα ταύτην την στιγμήν εις Κέσισλικ, αλλ’ εννοηθείς υπό του εχθρού, εβλήθην υπό Πυροβολικού.
Ελλείψει οδηγού δεν ηδυνήθην εισέτι αναγνωρίσω το έδαφος.
Έφθασα με άνδρας λίαν εξηντλημένους εκ ζέστης και έσχον 7 κρούσματα ηλιάσεως.
Το Τάγμα Κρητών δεν κατόρθωσα να το συντάξω εισέτι.
Εάν μετέβαινον εκ Ράμνας μετά δύο πυροβόλων η επιχείρησις μου θα εστέφετο υπό πλήρους επιτυχίας, διότι θα ευρισκόμην άνωθεν του εχθρού, εντελώς απαρατήρητος.
Εάν είναι δυνατόν να διαταχθή να πορευθή κατά της Βέτρινας ο Ταγματάρχης Βελισσαρίου μεθ’ ενός πυροβόλου και δύο πολυβόλων, όστις από της πρωίας απεστάλη εις Δεμίρ Καπού, πολύ θα διευκολύνη το έργον μας αύριον την πρωΐαν.
Ετραυματίσθησαν ο Λοχίας, όστις με ηκολούθει ως σύνδεσμος και εις Στρατιώτης.
Δ. Παπαδόπουλος»
Στις 13.15 της 26ης Ιουνίου διατάχθηκε επίσης, η Ορειβατική Μοίρα του Ανχη Βάλβη, που είχε διατεθεί στην 6η Μεραρχία, να αναγνωρίσει θέσεις και να υποστηρίξει την κίνηση της αριστερής φάλαγγας, για να την ανακουφίσει από τα πυρά του εχθρικού Πυροβολικού.
Αλλά ως αργά το βράδυ, δεν μπόρεσε να βρει κατάλληλη θέση, λόγω μικρού βεληνεκούς των πυροβόλων της.
Κατά τις 16.00, ο φοβερός εχθρικός κανονιοβολισμός, που με εξαίρεση ένα μικρό διάστημα κατά το οποίο έβαλε η πυροβολαρχία Κουρούκλη, έμεινε όλη την ημέρα αναπάντητος, μετριάστηκε και μετά από λίγο κόπασε.
Το 5ο ΣΠ βρήκε την ευκαιρία να προχωρήσει και να καταλάβει τα αντερείσματα πάνω από τη Βέτρινα.
Επειδή όμως, το αριστερό του Συντάγματος ήταν ακάλυπτο και είχαν φανεί ύποπτες κινήσεις στα βορειότερα αντερείσματα, 2 Ευζωνικά Τάγματα υπό τον Παπαδόπουλο αναπτύχθηκαν τη νύχτα στο αριστερό του 5ου ΣΠ.
Το βράδυ της 26ης Ιουνίου, το Τμήμα Στρατιάς εξέδωσε νέα Διαταγή:
«26 Ιουνίου ώρα 06.00 εσπέρας.
Προς τας 1 και 6 Μεραρχίας
1. Ο εχθρός εξακολουθεί κατέχων την είσοδον της κλεισωρίας Δερβέντι.
2. Το Τμήμα της Στρατιάς θα διανυκτερεύσει επί του πεδίου της μάχης.
3. Το 5ον ΣΠ και το 1ον ΣΕ θα παραμείνωσιν εις ας θέσεις κατέχουσι κατά την επέλευσιν του σκότους, τοποθετούντα ιδίας προφυλακάς μάχης.
Η 6η ΜΠ παραμένουσα, όπου έχει καταυλισθή, να θέση προφυλακάς εκ 2 Ταγμάτων από ανατολικής παρυφής χωρίου Χατζή Μπεϊλίκ, κατά μήκος εκείθεν αρχομένου και νοτίως βαίνοντος αντερείσματος του Μπέλες, μέχρι της συναντήσεως της προεκτάσεως τούτου μετά της σιδηροδρομικής γραμμής.
Το 2ον ΣΠ να επεκτείνη την γραμμήν ταύτην των προφυλακών νοτίως της σιδηροδρομικής γραμμής κατά εν χιλιόμετρον περίπου, δι’ ενός Τάγματος.
Το 4ον ΣΠ και τα υπολειπόμενα δύο Τάγματα του 2ου ΣΠ, συγκεντρούμενα θα καταυλισθώσιν εις το ύψος του καταυλισμού της 6ης Μεραρχίας και νοτίως αυτού.
Αι παρά την σιδηροδρομικήν γραμμήν δύο Ορειβατικαί Πυροβολαρχίαι 1ης Μεραρχίας θα συγκεντρωθώσι και θα καταυλισθώσι μεταξύ της 6ης ΜΠ και των Συνταγμάτων Πεζικού της 1ης ΜΠ.
Αι ανωτέρω μετακινήσεις των 2ου και 4ου ΣΠ, ως και του Ορειβατικού θα εκτελεσθώσιν άμα τη επελεύσει του σκότους.
4. Θα διανυκτερεύσω όπισθεν του καταυλισμού των Σωμάτων της 1ης ΜΠ, όπου ν’ αποσταλώσιν σύνδεσμοι.
5. Σύνθημα Γερμανός- Πάτραι.
Εμμανουήλ Μανουσογιαννάκης»
Με βάση τη Διαταγή αυτή, η 6η Μεραρχία διανυκτέρευσε στις θέσεις της, ασφαλίζοντας την οδό Ράμνας-Βέτρινας, διαθέτοντας ως προφυλακές προ του Χατζή Μπεϊλίκ το ΙΙ/17 Τάγμα.
Το απόσπασμα Βελισσαρίου, που είχε σταλεί από το πρωί στη διάβαση Δεμίρ Καπού, στην κορυφογραμμή του Μπέλες πάνω από τα Άνω Πορρόια, εκδίωξε με έφοδο τους Βουλγάρους κατά τις 13.30 και εγκαταστάθηκε αμυντικά.
Η Επιλαρχία του Ιλάρχου Βαρδή διανυκτέρευσε στη Μπρούσνα [11] και η νύχτα πέρασε χωρίς κανένα επεισόδιο.
Στις 22.30 το Γενικό Στρατηγείο εξέδωσε νέα
Διαταγή:
«Γενικόν Στρατηγείον 26-6-1913 ώρα 22.30
Προς το Τμήμα Στρατιάς Μανουσογιαννάκη
1. Αι 2, 3, 4, 5 και 10 Μεραρχίαι, μετά διήμερον αγώνα κατέλαβον τα προς Στρώμνιτσαν στενά κατελθούσαι με τας εμπροσθοφυλακάς των μέχρι πεδιάδος.
Ο εχθρός υπεχώρησεν εκ Στρωμνίτσης, πιθανώς προς Μπέροβα Πέτσοβο.
Επίσης τμήματα υπεχώρησαν προς Πέτριτς.
Ο εις Ιστίπ εχθρός υπεχώρησεν αμαχητί προς Τσάρεβο Σέλο και Πέτσοβο, ακολουθούμενος υπό Σέρβων.
2. Η Ταξιαρχία Ιππικού μεταβαίνει αύριον προς Στρώμνιτσαν και θα ερευνήση προς Μπέροβα και Πέτριτς.
3. Τίθημι υπό τας διαταγάς υμών Βαρύ Πυροβολικόν εκ 5 πυροβόλων των 10.5 και 6 πυροβόλων των 12, όπως εάν παραστή ανάγκη, χρησιμοποιήσετε τούτο κατά της εχθρικής θέσεως.
Το Πυροβολικόν τούτο ευρίσκεται εις στενόν Δοβά Τεπέ [12].
Ο Διοικητής του Λοχαγός Διγενής, διετάχθη να συννενοηθή μεθ’ υμών τηλεφωνικώς εκ στενού Δοβά Τεπέ.
Εάν αντιληφθήτε ότι ο εχθρός υποχωρή, καταδιώξατε αυτόν κατά πόδας.
4. Το Γενικόν Στρατηγείον παραμένει εις Σιδηροδρομικόν Σταθμόν Δοϊράνης.
Κωνσταντίνος Β΄»
Στις 03.00 της 27ης Ιουνίου έφτασε η Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού της 7ης ΜΠ και ως το ξημέρωμα τάχθηκε στα υψώματα ανατολικά του Κισισλίκ [13].
Την αυγή άρχισε ξανά ο αγώνας, με το Βουλγαρικό Πυροβολικό να βάλλει κατά των Ευζώνων στα δυτικά της Βυρώνειας και κατά του 5ου ΣΠ.
Αλλά τα δύο Συντάγματα προχωρούσαν, κερδίζοντας συνεχώς έδαφος και εκτοπίζοντας τον εχθρό από διαδοχικές θέσεις.
Στις 05.40 ο Παπαδόπουλος ανέφερε:
«27 Ιουνίου ώρα 05.40 πρωινή
Κον Διοικητήν Τμήματος Στρατιάς, Υποστράτηγον Μανουσογιαννάκην
Σήμερον την πρωίαν περί ώραν 4ην ενήργησα δι’ ενός Λόχου επιθετικήν αναγνώρισιν βορείως του χωρίου Βέτρινα, εντός του οποίου υπάρχει δύναμις δύο Ταγμάτων εντός ταχυσκάπτων.
Εάν είχον εν πυροβόλον θα την εξεδίωκον εκείθεν ευχερέστατα και άνευ Πεζικού.
Κατέχω θέσεις δεσποζούσας και παρέχω πλήρην ασφάλειαν εις αριστερόν του Τμήματος Στρατιάς. Δια των δυνάμεών μου μόνον δύναμαι να εκδιώξω τον εχθρόν, αλλά φοβούμαι μήπως η μεμονωμένη αυτή ενέργειά μου προκαλέση την συγκέντρωσιν του εχθρικού Πυροβολικού εναντίον μου και αναγκασθώ να υποχωρήσω.
Θα συνδυάσω έγκαιρον επίθεσίν μου με την κατά μέτωπον των άλλων Συνταγμάτων και τότε είμαι βέβαιος ότι θα συλλάβωμεν πάντας αιχμαλώτους ή θα τους ρίψωμεν εις τον ποταμόν.
Εξέλεξα θέσιν κατάλληλον και δια τα δύο πολυβόλα μου, τα οποία οι πολυβοληταί μου μεταφέρουσιν επ’ ώμου.
Μετά Βελισσαρίου δεν συνεδέθην εισέτι, καίτοι απέστειλα συνδέσμους.
Διον. Παπαδόπουλος»
Στις 07.00 η επίθεση γενικεύθηκε σε όλη τη γραμμή του μετώπου.
Η Πεδινή Μοίρα άρχισε να προσβάλλει το εχθρικό Πεζικό στηρίζοντας την προώθηση των τμημάτων, αλλά και τα εχθρικά πυροβόλα έβαλαν κι αυτά ανενόχλητα.
Το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων όρμησε κατά της Βέτρινας, και την κατέλαβε κατά τις 08.00.
Στις 08.15 ο Παπαδόπουλος ανέφερε:
«Κύριον Μανουσογιαννάκην
Διοικητήν Τμήματος Στρατιάς
Κατέλαβον το χωρίον εκτοπίσας τον εχθρόν από των θέσεων ας κατείχεν εις ανώτερα υψώματα βορείως Βέτρινας μέχρις ενταύθα, εξ επτά διαδοχικών υψωμάτων.
Εχθρός υποχωρεί προς βορράν.
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ»
Σύμφωνα με αφηγήσεις κατοίκων που παρακολουθούσαν τη μάχη, οι Εύζωνοι προωθούμενοι προς το βουνό από ύψωμα σε ύψωμα, έφθασαν και στο μέρος όπου κρύβονταν οι κάτοικοι του χωριού, που έσπευσαν να τους υποδεχθούν με ακράτητο ενθουσιασμό και δάκρυα χαράς, και να εξυπηρετήσουν όπως μπορούσαν «τα κουρασμένα και καταϊδρωμένα από τη ζέστη Ευζωνάκια».
Ταυτόχρονα με την επίθεση των Ευζώνων, προέλασε και το 5ο ΣΠ, παίρνοντας αλλεπάλληλα υψώματα, από τα κατερχόμενα προς το Ρούπελ αντερείσματα.
Τα υψώματα όμως βόρεια της Βέτρινας, εκεί που ήταν και τα εχθρικά τοπομαχικά, βαστούσαν ακόμη.
Για την κατάληψη τους κινήθηκε στις 09.00 ένας Λόχος Ευζώνων, υπό τον Λοχαγό Γεώργιο Ε. Παπαδόπουλο, κάνοντας έφοδο με «εφ’ όπλου λόγχη».
Στην έφοδο αυτή, ο γενναίος Λοχαγός έπεσε ηρωικά μαχόμενος, τραυματισθείς θανάσιμα από σφαίρα.
Ο θάνατός του πείσμωσε ακόμη περισσότερο τους Ευζώνους, που σε λίγη ώρα σάρωσαν τα δύο οχυρά, κυρίευσαν τα 4 πυροβόλα και εκτόπισαν με τη λόγχη τους λίγους εναπομείναντες Βουλγάρους, καταδιώκοντάς τους ως τον Στρυμόνα, όπου συνέρρεαν άτακτοι και φυγάδες απ’ όλα τα σημεία του μετώπου.
Από τις 08.00 το πρωί της 27ης Ιουνίου, οι Βούλγαροι υποχωρούσαν πλέον σε όλο το μέτωπο και σύντομα η υποχώρησή τους μετατράπηκε σε άτακτη φυγή.
Ολόκληρη η δεξιά όχθη του Στρυμόνα, από τη Βέτρινα ως την σιδηροδρομική γέφυρα, κατακλύσθηκε από πανικόβλητους στρατιώτες και ατάκτους, που διέρρεαν προς τη στενωπό του Ρούπελ.
Δύο Βουλγαρικά Τάγματα επιχείρησαν να συγκρατήσουν την υποχώρηση, αλλά μάταια. Παρασύρθηκαν και αυτά από το ρεύμα των φυγάδων.
Στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα, τα εκεί ανεπτυγμένα Βουλγαρικά τμήματα, φοβούμενα μην αποκοπούν, άρχισαν να υποχωρούν με τάξη, αλλά γρήγορα η υποχώρησή τους μετατράπηκε σε άτακτη φυγή.
Η άριστη εκμετάλλευση από τους Βουλγάρους του Πυροβολικού τους [14], αλλά κυρίως η εξάντληση των ανδρών μας, δεν επέτρεψαν την άμεση καταδίωξη των υποχωρούντων εχθρών.
Στις 09.30 το 5ο ΣΠ ανέφερε ότι ανατινάχθηκε η σιδηροδρομική γέφυρα, ενώ το μεσημέρι, ο Διοικητής του 1ου ΣΕ, έστειλε την παρακάτω αναφορά:
«27 Ιουνίου ώρα 12 μ.
Κον Διοικητήν Τμήματος Στρατιάς Μανουσογιαννάκην Υποστράτηγον
Λαμβάνω την τιμήν ν’ αναφέρω ότι, καίτοι έσπευσα υπό δραστικόν πυρ Πυροβολικού, μετά του Ταγματάρχου Κολοκοτρώνη και 50 μόλις Οπλιτών, υπό τον Λοχαγόν Καραχρήστον του Συντάγματός μου, να καταλάβω την γέφυραν, δυστυχώς έφθασα ολίγον αργά, διότι ανετινάχθη το μεσαίον τόξον της γεφύρας καθ’ όλον το πλάτος και εις μήκος δύο βάθρων, δηλαδή έως 25 μέτρων.
Κατόρθωσαν να διαβώσι την αντίπεραν όχθη περίπολοι προς ανίχνευσιν και ανακάλυψιν τυχόν εγκαταλειφθέντος υλικού.
Τον αριθμόν των φονευθέντων και τραυματισθέντων του Συντάγματος μου αγνοώ.
Διον. Παπαδόπουλος»
Το 4ο ΣΠ της 1ης Μεραρχίας, στις 08.30 το πρωί αναπτύχθηκε σε «θέση αναμονής», σε ένα ρέμα κοντά στο χωριό Κέσισλικ, πίσω από το 5ο ΣΠ.
Το 2ο ΣΠ, στις 10.45 διατάχθηκε και αναπτύχθηκε πίσω από το Τάγμα που είχε ορίσει ως προφυλακές, νότια της σιδηροδρομικής γραμμής.
Στις 11.15, η 6η Μεραρχία έλαβε την ακόλουθη διαταγή:
«Το Τμήμα Στρατιάς - Προς την 6ην Μεραρχίαν.
Μετά της υπό τας διαταγάς σας υπολοίπου δυνάμεως, ήτοι 4 Ταγμάτων [15] και 2 Ορειβατικών Πυροβολαρχιών, εις την οποία διέταξα να προστεθή και μία Ορειβατική Πυροβολαρχία της 1ης Μεραρχίας, να διαβήτε τον ποταμόν δια του ευρισκομένου πόρου πλησίον του χωρίου Μπρούσνα [16], αβαθούς και διαβατού κατά τας πληροφορίας του Ιππικού, και να διευθυνθήτε προς κλεισώριαν Δερβέντι, όπως καταδιώξητε τον υποχωρούντα ατάκτως και διευθυνόμενον προς βορρά εχθρόν.
Το 2ον Σύνταγμα διετάχθη να καταλάβη θέσιν παρά τον πόρον, όπως εξασφαλίση εν πάση περιπτώσει την διάβασιν του πόρου.
ΜΑΝΟΥΣΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ»
Η 6η Μεραρχία ξεκίνησε πράγματι στις 14.00 και κατά τις 19.00 έφτασε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Στρυμόνα [17], όπου εγκαταστάθηκε.
Διέταξε επίσης το 9ο ΤΕ να επιστρέψει και να ενωθεί με τη Μεραρχία.
Το 17ο ΣΠ και το 1ο ΣΕ διατάχθηκαν επίσης να διαβούν τον ποταμό και να ενωθούν με τη Μεραρχία.
Κατά τις 2 μμ το μεσημέρι, η 1η ΜΠ συγκεντρώθηκε και στρατοπέδευσε στη Βέτρινα, εγκαθιστώντας το 4ο ΣΠ στις προφυλακές προς βορρά, ενώ ΝΑ της Βέτρινας αναπτύχθηκαν 2 Τάγματα του 17ου ΣΠ και το 1ο ΣΕ αναπτύχθηκε κοντά στη σιδηροδρομική γέφυρα.
Οι απώλειες κατά τη διήμερη μάχη του Δεμίρ-Ισσάρ ανήλθαν:
- Από την 1η Μεραρχία: Νεκροί 4 Οπλίτες, τραυματίες 3 Αξιωματικοί και 72 Οπλίτες, αγνοούμενοι 36 Οπλίτες.
- Από την 6η Μεραρχία: Νεκροί 1 Αξιωματικός και 34 Οπλίτες, τραυματίες 1 Αξιωματικός και 131 Οπλίτες.
- Λάφυρα: 4 τοπομαχικά πυροβόλα, 8 βλητοφόρα, πλήθος οβίδων και η αποθήκη του Σιδηροδρομικού Σταθμού Σιδηροκάστρου γεμάτη κριθάρι, άλευρα, ζάχαρη, τυριά κλπ.
Στις 19.00 της 27ης Ιουνίου, μία Ίλη Ιππικού υπό τον Ανθυπίλαρχο Ιωαννίδη, εισήλθε θριαμβευτικά στο Σιδηρόκαστρο. Αλλά οι πανηγυρισμοί τράπηκαν σε θρήνο, λόγω της σφαγής του Μητροπολίτη και εκατό και πλέον κατοίκων.
Την 28η Ιουνίου συνεχίστηκε η προέλαση της 1ης και 6ης Μεραρχίας, ενώ η 7η αποσπάστηκε ξανά από το Τμήμα Στρατιάς.
Ο Ελληνικός Στρατός άρχισε πλέον να προελαύνει σε έδαφος που ήταν Βουλγαρικό πριν το 1912.
Η 1η Μεραρχία χωρίς να συναντά αντίσταση, προέλασε επί της δυτικής όχθης του Στρυμόνα, και έφτασε το βράδυ στο χωριό Μιτνίεβο, βόρεια του Πετριτσίου, μέσα στη Βουλγαρία.
Ενώ η 6η, μέσω Ρούπελ, επίσης χωρίς αντίσταση, προέλασε ως το Μαρικοστένοβο.
Οι Βούλγαροι συμπτύχθηκαν βόρεια της Κρέσνας, με σκοπό να εμποδίσουν την προέλαση των Ελλήνων προς την Σόφια.
Η σιδηροδρομική και η οδική γέφυρα του Στρυμόνα, σύντομα επισκευάσθηκαν από το Ελληνικό Μηχανικό, διευκολύνοντας τη μεταφορά στρατευμάτων και εφοδίων κατά την συνέχεια των επιχειρήσεων.
Σημειώσεις - παραπομπές
[1] (εννοεί του Στρατηγείου του)
[2] (Σημερινά Χαρωπό και Κοίμηση αντίστοιχα)
[3] (Στρυμονικό)
[4] (Λιθότοπος, κοντά στη σημερινή γέφυρα του φράγματος Κερκίνης)
[5] (μικρός οικισμός κοντά στο σημερινό χωριό Χείμαρρος)
[6] Ο ποταμός τότε δεν ακολουθούσε την σημερινή ροή. Η κοίτη του ήταν νοτιότερα και άφηνε στη δεξιά όχθη τα χωριά Γόνιμο και Μεγαλοχώρι, που σήμερα, μετά την εκτροπή της κοίτης που έγινε το 1930, βρίσκονται επί της αριστερής όχθης.
[7] (Θερμοπηγή)
[8] (Βυρώνεια)
[9] (Ακριτοχώρι)
[10] («πυρά απαγόρευσης» θα λέγαμε σήμερα)
[11] (σημερινό Γόνιμο)
[12] Το βαρύ Πυροβολικό δεν κατέφθασε τελικά έγκαιρα και δεν χρησιμοποιήθηκε.
[13] (το σημερινό Αετοβούνι Σερρών)
[14] Οι Βουλγαρικές Πυροβολαρχίες, υποχωρώντας, έβαλαν ανά ζεύγη πυροβόλων (ένα ζεύγος έβαλε ένα υποχωρούσε σε νέα θέση), εμποδίζοντας την καταδίωξη και καλύπτοντας τα υποχωρούντα τμήματα.
Από Ελληνικής πλευράς έβαλαν μόνο 2 Ορεινές Πυροβολαρχίες, οι οποίες πρόλαβαν να ταχθούν, αλλά χωρίς αποτελέσματα λόγω του μικρού τους βεληνεκούς.
[15] (3 Τάγματα του 18ου ΣΠ και ένα του 17ου ΣΠ, που είχαν μείνει στην εφεδρεία)
[16] (Γόνιμο)
[17] (Τον παλαιό Σταθμό Σιδηροκάστρου)
