Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΕΝΤΑ* Στην τελευταία Έκθεση του Γενικού Γραμματέα (ΓΓ) του ΟΗΕ, παρατηρούνται κάποιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρε...
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΕΝΤΑ*
Στην τελευταία Έκθεση του Γενικού Γραμματέα (ΓΓ) του ΟΗΕ, παρατηρούνται κάποιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, οι οποίες δεν έτυχαν ενδεχομένως της δέουσας δημόσιας προσοχής:
- Ο ΓΓ ορίζει το στάτους κβο «ως την απουσία λύσης του Κυπριακού ζητήματος» (παρ. 38). Αυτή είναι μία προβληματική προσέγγιση. Παραδοσιακά, ο ΟΗΕ ορίζει το στάτους κβο ως την στρατιωτική κατάσταση που απορρέει από την κατάπαυση του πυρός, τις θέσεις των στρατευμάτων και ότι απορρέει από τη στρατιωτική εισβολή της Τουρκίας και τις συνέπειές της όπως αυτές διαμορφώθηκαν το 1974 (π.χ. η κατάσταση που επικρατεί στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου). Η έννοια του στάτους κβο είναι πολύ καλά ορισμένη στο πλαίσιο των Ψηφισμάτων του διεθνούς οργανισμού.
Στη Έκθεσή του, ο ΓΓ (ουσιαστικά οι συντάκτες της Έκθεσης) επέλεξαν να δώσουν μία στενή πολιτική διάσταση στην έννοια του στάτους κβο. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία, ιδιαίτερα στο πλαίσιο των προσπαθειών που γίνεται για «επαναπροσδιορισμό» του Κυπριακού με διάφορες, νέες πειραματικές προοπτικές. Αντί δηλαδή το στάτους κβο να θεωρείται (ως είναι και ως έπρεπε) η παράνομη παρουσία στην Κύπρο των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων που απειλούν την ειρήνη και την ασφάλεια, ο ΓΓ δίνει μια γενική διάσταση ενός «άλυτου προβλήματος».
Επιπλέον, στην ίδια παράγραφο (38), ο ΓΓ καταγράφει (για μια ακόμη φορά) τη θέση του ότι το στάτους κβο δεν είναι βιώσιμο.
Η «διαπίστωση» ότι το στάτους κβο δεν είναι βιώσιμο, είναι μια πολύ παλιά θέση, η οποία όμως δεν ήταν και δεν είναι ποτέ ουδέτερη.
Μέχρι σήμερα, γνωρίζαμε τον (διαφορετικό) τρόπο με τον οποίο τα μέρη προσέγγιζαν το ζήτημα της μη-βιωσιμότητας του στάτους κβο.
Συνοπτικά, οι Ελληνοκύπριοι θεωρούν ότι η μη-βιωσιμότητα και το απαράδεκτο του στάτους κβο αφορά στη συνέχιση της κατοχής και της αποσχιστικής οντότητας της Τουρκίας στην Κύπρο.
Οι δε Τουρκοκύπριοι θεωρούν μη βιώσιμη την αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την παραγνώριση της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείου Κύπρου».
Διαχρονικά, η διαπίστωση της μη-βιωσιμότητας του στάτους κβο υπονοούσε και ιδέες για υπέρβασή του, οι οποίες συνοψίζονταν στην επιδίωξη συνολικής λύσης του Κυπριακού.
Σήμερα όμως τα ΗΕ κάνουν απόπειρα να επαναπροσδιορίσουν και να πάρουν θέση για τη μη-βιωσιμότητα του στάτους κβο, κάτι το οποίο είναι εκτός των όρων εντολής του ΓΓ.
Η θέση Γκουτέρες ότι το στάτους κβο δεν είναι βιώσιμο αφήνει με έμμεσο, αλλά σαφή τρόπο και κάποιες υπόνοιες για εναλλακτικά σενάρια της μη-βιωσιμότητας, αλλά και του χρόνου κατά τον οποίο η βιωσιμότητα του στάτους κβο θα μπορούσε να εξαντληθεί.
Στο πλαίσιο αυτό, ο ΓΓ καλεί επισταμένα τα μέρη να σκεφτούν και να συζητήσουν, όχι μόνο τις θετικές συνέπειες μιας λύση, αλλά και τις αρνητικές μη-βιώσιμες συνέπειες της μη-λύσης (παρ. 30), δηλαδή της προοπτικής υπέρβασης του στάτους κβο χωρίς αμοιβαία αποδεκτή λύση. Με τον τρόπο αυτό ανοίγει (ξανά, όπως έχει πράξει και στο παρελθόν η Γραμματεία των ΗΕ) ένα μεγάλο παράθυρο για «άλλες ιδέες» στο Κυπριακό.
- Ο ΓΓ επανέρχεται στα έξι σημεία που κατέθεσε το 2017, στα οποία όμως δίνει μία νέα διάσταση. Δεν τα θεωρεί (πλέον) ως σημεία ενός πλαισίου διαμόρφωσης μιας «στρατηγικής συμφωνίας», αλλά ως σημεία τα οποία θα βοηθήσουν τα μέρη «να ξεκαθαρίσουν τις διαφορές τους» (παρ. 36). Με τον τρόπο αυτό, ο ΓΓ αποσυνδέει τις εξελίξεις στο Κυπριακό με την υιοθέτηση ή την απόρριψη των σημείων που κατέθεσε στην Πενταμερή Διάσκεψη για την Κύπρο το καλοκαίρι του 2017.
- Η πιο πάνω παρατήρηση (σημείο 2) θα πρέπει να διαβαστεί παράλληλα και με τις αναφορές στην παρ. 27 της Έκθεσης, όπου ο ΓΓ καλεί τα μέρη να αποδεχθούν ένα περιεχόμενο συμφωνίας, το οποίο δεν θα ικανοποιεί τις επιδιώξεις τους πλήρως σε όλα τα θέματα. Αυτή η αναφορά είναι σημαντική διότι αφορά όλα τα θέματα της διαπραγμάτευσης, συμπεριλαμβανομένου και του θέματος της ασφάλειας, ενός εκ των κορυφαίων ζητημάτων του Κυπριακού. Υπενθυμίζεται ότι στο ζήτημα της ασφάλειας, το περίφημο πλαίσιο Γκουτέρες διατύπωνε τη θέση του ΓΓ, σύμφωνα με την οποία, πρέπει να συζητηθεί το μέλλον των ξένων στρατευμάτων στην Κύπρο και να αναζητηθεί ένας νέος ρόλος για τις εγγυήτριες δυνάμεις στο πλαίσιο μίας διευθέτησης. Παρά τις δημόσιες τοποθετήσεις περί του αντιθέτου, ο ΓΓ δεν αναφέρθηκε ποτέ σε ολική κατάργηση του «εγγυητικού ρόλου» των ξένων δυνάμεων, ούτε και σε ολική κατάργηση του «παρεμβατικού/επεμβατικού» ρόλου τους.
Με τις αναφορές του στη τελευταία του Έκθεση, ο ΓΓ διευκρινίζει ότι τα σημεία του δεν είναι δεσμευτικά, ούτε και καθοριστικό πλαίσιο μίας «στρατηγικής συμφωνίας» (ζήτημα το οποίο δεν το επανάφερε). Με τον τρόπο αυτό ο ΓΓ διευρύνει το εύρος των επιλογών για πιθανούς συμβιβασμούς σε όλα τα θέματα.
- Ξεκάθαρα πια, ο ΓΓ θέτει μια προοπτική «κλειστού τέλους» στο Κυπριακό (παρ. 38). Αυτό έχει συγκεκριμένες συνέπειες, με πιο σημαντική την άσκηση πίεσης για αποδοχή δεύτερων και τρίτων επιλογών σε όλα τα θέματα. Σε περίπτωση νέου αδιεξόδου, ανοίγει η προοπτική συζήτησης διαφορετικών επιλογών στο Κυπριακό, κάτι για το οποίο η Γραμματεία του ΟΗΕ συζητά ήδη ανεπίσημα, όπως και ο ίδιος ο ΓΓ ζήτησε από τους ηγέτες να του πουν αν έχουν στο μυαλό τους άλλες ιδέες.
- Αυτό όμως που παραβλέπει ο ΓΓ και η Γραμματεία των ΗΕ στην Έκθεση, είναι να αναλύσουν και να εκτιμήσουν ορθά τις συνέπειες της αποσταθεροποίησης των παραμέτρων του Κυπριακού, με τρόπο που το ζήτημα αυτό, από μια παγωμένη διένεξη, να αναδυθεί ως μία ενεργή και θερμή διένεξη, με αρνητικές προοπτικές. Η απουσία λύσης, δεν δικαιολογεί, ούτε και θα έπρεπε να επιτρέπει στη Γραμματεία των ΗΕ, πόσο μάλλον στον ίδιο τον ΓΓ, να σπρώχνουν μία διένεξη και τα μέρη αυτής, σε αβέβαιες επιλογές και μετέωρα βήματα.
Η χείριστη των επιλογών είναι να χρησιμοποιείται η UNFICYP ως μέσω προώθησης μιας διαδικασίας ανατροπής του στάτους κβο στην Κύπρο.
Η UNFICYP έχει ως αποστολή, όχι να ανατρέψει, αλλά να επιβλέπει το στάτους κβο, συνεπεία της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής και της διαρκούς στρατιωτικής κατοχής.
Τα ΗΕ πρέπει να διερωτηθούν κατά πόσο μία εκβιαστική αλλοίωση ή αλλαγή του στάτους κβο στην Κύπρο είναι καλύτερα διαχειριστική από την αποτελεσματική επιτήρησή του.
Οι πιο πάνω σύντομες παρατηρήσεις θέτουν και τις προκλήσεις για τις διπλωματικές πρωτοβουλίες που θα πρέπει να αναλάβει η Κυπριακή Κυβέρνηση, με ιδιαίτερη έμφαση στο σημείο 5.
Η διατήρηση μιας παγωμένης διένεξης, δεν είναι στόχος.
- Όταν όμως το όποιο εναλλακτικό σενάριο θα προκαλέσει αστάθεια και αβεβαιότητα, τότε παραμένει ως αναγκαία επιλογή. Η πρόταξη της «κόπωσης» από μέρους της Γραμματείας των ΗΕ και κάποιων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας είναι πολύ κακή δικαιολογία για ανάληψη πρωτοβουλιών υψηλού ρίσκου για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.
Οι διπλωματικές προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στην άσκηση πειθούς προς όλα τα Μέλη του ΣΑ, προκειμένου να αποτραπούν ενέργειες που θα καταστήσουν το Κυπριακό από ένα τελματωμένο πρόβλημα, σε μία ενεργή διένεξη.
Αυτό φυσικά χρειάζεται προετοιμασία, επιχειρήματα και τους ανάλογους δείκτες (μαλακής) ισχύος
Τέλος, γίνεται πια σαφές ότι η πιο λανθασμένη επιλογή θα ήταν η επανέναρξη συνομιλιών, χωρίς σαφείς προοπτικές επιτυχούς κατάληξης.
Είναι παράδοξο να παρατηρήσει κάποιος ότι η προοπτική νέου γύρου συνομιλιών υπό τα σημερινά δεδομένα προσδίδει περισσότερες προοπτικές αστάθειας από αυτές που προσδίδει η απουσία συνομιλιών.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
ΠΗΓΗ:https://www.apopseis.com/pente-paratiriseis-gia-tin-ekthesi-toy-genikoy-grammatea-mia-syntagi-apostatheropoiisis/
