Oι Βουλιαράτες, ένα πρωτοποριακό χωριό στη Κατεχομενη Ήπειρο - ΕΙΚΟΝΕΣ

- ΤΟ ΒΟΥΛΙΑΡΑΤΙ Στη μέση της Δερόπολης και στην ανατολική πλευρά του βουνού Κόζιακα, που είναι μία από τις πολλές κορυφές της ορ...

ΤΟ ΒΟΥΛΙΑΡΑΤΙ

Στη μέση της Δερόπολης και στην ανατολική πλευρά του βουνού Κόζιακα, που είναι μία από τις πολλές κορυφές της οροσειράς του Πλατοβουνίου, είναι χτισμένο το Βουλιαράτι, το μεγάλο χωριό με τα ωραία σπίτια, τον πολιτισμένο κόσμο και τους πολλούς δασκάλους και λογίους.

Το φυσικό του περίγυρο είναι πολύ γραφικό. Ανάμεσα από δύο λάκκους(χειμάρρους), που κατεβαίνουν από τον Κόζιακα, το λάκκο της Κάναλης και το λάκκο της Μπιστερής, απλώνεται μια τοποθεσία σε σχήμα καρδιάς.

Σ’αυτή την τοποθεσία είναι χτισμένο το χωριό, πνιγμένο μέσα στο πράσινο από ήμερα και άγρια δέντρα,συκιές,καρυδιές,κουμπουλιές,κουτσουπιές και πουρνάρια.

Απ’την βορεινή πλευρά του χωριού και πέρα από το λάκκο κατεβαίνει μία ράχη του Μαριανού, που κόβει τη θέα της μακριάς λωρίδας του κάμπου της Δερόπολης.

Η ράχη αυτή λέγεται Προσήλιο και ήταν τα παλιά χρόνια κατάφυτη από ντούσκα,ασφάκες και φτέρες, όπου ξεχειμώνιαζαν τα γεννημένα γίδια του χωριού με τα κατσίκια τους.

Ατυχώς σήμερα το Προσήλιο είναι γυμνό από δέντρα και μόνο στην κορυφή του, όπου είναι το παρεκκλήσι του Άη Θανάση, έχει λίγα δέντρα, που έχουν φυλαχτεί σαν βακούφικα.

Το εκκλησάκι Άη Θανάσης, που μοιάζει ανάμεσα από πέτρες και χαλάσματα σαν να ξεφυτρώνει από τη γη, είναι το μοναδικό λείψανο του χαλασμένου μοναστηριού, που έχει καταστραφεί εδώ και εκατοντάδες χρόνια από άγνωστη αιτία.

Όμως αυτό το φτωχό και ερημικό εκκλησάκι ξυπνάει στην ψυχή κάθε Βουλιαρατινού χιλιάδες αναμνήσεις. Και στο άκουσμα ακόμη του ονόματος «Άη Θανάσης» αισθανόμαστε ρίγη από συγκίνηση.

Κάθε χρόνο το Πάσχα κι ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής γινόταν εκεί ψηλά μεγάλο πανηγύρι, απ’το οποίο όλοι οι χωριανοί κι αυτοί ακόμη οι ξενιτεμένοι φρόντιζαν να μη λείψουν.

Έρχονταν απ’τα μακρινά ξένα, για να βαφτιστούν στο μυρωμένο αγέρι του Κόζιακα και του Μαριανού και ν’ακούσουν, στροβιλίζοντας στο ρυθμό του χορού, τη φωνή των προγόνων τους μέσα απ’τα βιολιά και τα λαούτα και τα γλυκά τραγούδια των συγχωριανών τους.

Η θέα της περιοχής από τον Άη Θανάση είναι μαγευτική.

Αγναντεύει κανείς από εκεί όλη την κοιλάδα του Δρύνου με τις σειρές των χωριών,τον καταπράσινο απ’τα σπαρτά κάμπο και τον ονομαστό Δρύνο, που την διασχίζει απ’την μια άκρη ως την άλλη.

Από τη μια μεριά του βουνού κι απάνω σε μια κορυφογραμμή προβάλλει πανοραματικό και επιβλητικό το μοναστήρι «Δρυάνος» εις μνήμην της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Το μοναστήρι τώρα είναι νεκρό.

Σαν τελευταίους ηγούμενους θυμούμαστε τον παπά Σπύρο και τον παπά Γιάννη Ζάρο τον Βουλιαρατινό. Στην εποχή τους το Μοναστήρι έσφιζε από ζωή και κίνηση.

Ήταν το πλουσιότερο Μοναστήρι της περιοχής με πολλά χωράφια και βοσκοτόπια, με κοπάδια από πρόβατα,γίδια,αγελάδια και άλογα.

Το προσωπικό για τις δουλειές ήταν πολυάριθμο. Ήταν πολλοί τσομπάνηδες, ζευγίτες και δούλοι και τα μονοπάτια μαύριζαν από τους καλόγηρους, που ανεβοκατέβαιναν καβάλα στα δυνατά μουλάρια με τα βαριά κυπριά.

Οι προσκυνητές δεν έλειπαν απ’τα γύρω χωριά, μολονότι πολλές φορές κινδύνευαν απ’τα μαντρόσκυλα, που οι απρόσεκτοι τσομπάνηδες άφηναν από αμέλεια λυτά.

Σε μια τέτοια δύσκολη περίσταση βρέθηκε μια φορά ο Βουλιαρατινός δάσκαλος και ποιητής Μιχάλης Μπότης,ή Παπαδόπουλος, και του τα έψαλλε του ηγούμενου παπά Σπύρου με το παρακάτω σατιρικό εξάστιχο:

«Παπά Σπύρο,παπά Σπύρο,

Ρόβι μ’έκανες να σπείρω

Από κάτω στο μπογάζι

Κι οι ποιμένες κάνουν χάζι

Έλα δέσε τα σκυλιά σου,

Να μην εύρεις τον μπελιά σου»

Αριστερότερα του Δρυάνου και σε μεγάλο ύψος προβάλλουν οι βουνοκορφές του Μαριανού, της Γλογκιάς και του Κόζιακα.

Διακρίνονται τα Φτελιάδια, η Γράβα, το Σέλωμα, το Κουριώτικο με το πυκνό δάσος του και άλλες γραφικές τοποθεσίες.

Από μια πλαγιά του Κουριώτικου πηγάζει η Κάναλη, η ονομαστή βρύση του χωριού μας με το άφθονο,αστείρευτο και κρυσταλλένιο νερό.

Το 1933 το νερό της Κάναλης μεταφέρθηκε μέχρι τα Ντουάνια με έξοδα του Συλλόγου Βουλιαρατινών Αμερικής και από εκεί μετά τον πόλεμο μεταφέρθηκε με προσωπική εργασία των κατοίκων ως μέσα στο χωριό.

Ανατολικά του χωριού είναι το λιβάδι και τα λεγόμενα Ριζά, οι Φτέρες και του Σκαριώτη, που τα παλαιότερα χρόνια ήταν κατάφυτα από καρποφόρα δέντρα κι αμπέλια, που καταστράφηκαν από φυλλοξήρα το 1910. Χίλιες χαρές και χίλια καλά έδιναν τ’αμπέλια και χίλιες ομορφιές σκόρπιζε η φύση με τα δάση της, που κατέβαιναν ως το χωριό.

Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν επικίνδυνοι και καταστρεπτικοί χείμαρροι, αλλά δροσερές βρυσούλες, που βαστούσαν το νερό ως αργά το καλοκαίρι, όπως η Συκοπούλα, το Βύθισμα και οι βρύσες του Άη Βασίλη στα ριζά του λιβαδιού.

Το χωριό απέχει απ’το Αργυρόκαστρο περί τα 25 χιλιόμετρα και συνδέεται μαζί του με αυτοκινητόδρομο.

Καθημερινώς εκτελούνται δρομολόγια για τις ανάγκες των κατοίκων και τη μεταφορά των γεωργικών προϊόντων.

Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Επειδή όμως η εδαφική έκταση του χωριού είναι περιορισμένη,είναι και η παραγωγή μικρή.

Οι κάτοικοι που υπερβαίνουν σήμερα τους 1000 (το έτος 1975) αναγκάζονται απ’τη στενότητα του χώρου να διαρρέουν εις τα μεγάλα κέντρα.

Αλλά ανέκαθεν το Βουλιαράτι δεν στήριζε τη ζωή του πληθυσμού του στην γεωργία και κτηνοτροφία, όπως τα γειτονικά χωριά Ζερβάτι και Βόδριστα.

Οι Βουλιαρατινοί ζούσαν κυρίως με τα εμβάσματα από το εξωτερικό.

Πριν το 1900 και δώθε άρχισαν ταξίδια στην Αμερική και σε χώρες της Ευρώπης και Αυστραλίας,για τούτο και το Βουλιαράτι ήταν πάντα πρωτοπόρο στον πολιτισμό και την πρόοδο.

ΤΟ ΟΝΟΜΑ «ΒΟΥΛΙΑΡΑΤΙ»

Για την ερμηνεία του ονόματος «Βουλιαράτι» συναντούμε μεγάλες δυσκολίες για το λόγο ότι δεν έχουμε κανένα γραπτό βοήθημα, και ίσως να χρειάζεται ειδική γλωσσολογική έρευνα για να δώσει θετική απάντηση για τη λέξη αυτή,όπως και για άλλα τοπωνύμια της επαρχίας.

Το όνομα του χωριού σήμερα απαντάει με δύο τύπους.

Στην κοινή ομιλία λέγεται Μπουλιαράτι ή Μπουλιαράτες και στη γραφή Βουλιαράτι ή Βουλιαράτες.

Πριν από πολλά χρόνια οι λόγιοι του χωριού είχαν ασχοληθεί με την προέλευση και την ερμηνεία του ονομάτος και έδιναν διάφορες εξηγήσεις, χωρίς βέβαια να είναι και απόλυτα ικανοποιητικές.

Μια άποψη είναι ότι το όνομα Μπουλιαράτες προέρχεται από τη λέξη πώλος-πουλάρι, που σημαίνει νέος και έχουμε λοιπόν Πουλαράτες,ήταν σαν να λέγαμε νιοχώρι.

Η εξήγηση αυτή δόθηκε γιατί σε μερικές επιγραφές και αφιερώματα το χωριό γράφεται Π ο υ λ α ρ ά τ ε ς.

Άλλοι γέροντες χωριανοί, όπως ο Ζωγράφος, λέγανε ότι το όνομα Μπουλιαράτες προέρχεται από τη λέξη Πολυρρύακες, από τους πολλούς ρύακες που είχε τα παλιά χρόνια το χωριό.

Μια τρίτη εξήγηση είναι τούτη: Στον κάμπο του χωριού φυτρώνει ένα φυτό, που το λένε βούλιαρη. Ίσως λοιπόν το όνομα Μπουλιαράτες να προέρχεται από το φυτό αυτό.

Η συλλαβή «Μπου» αντι για «Βου» δεν πρέπει να μας μπερδεύει, γιατί παρόμοιες αλλαγές συμβαίνουν στην ομιλούμενη γλώσσα.

Μια τέταρτη άποψη, που διατύπωσε ο εκλεκτός συγχωριανός μας δάσκαλος Αχιλλέας Στ. Παπαδόπουλος, τα ονόματα των χωριών που λήγουν σε –άτες –ατα και –ατι είναι ελληνικής καταγωγής και σημαίνουν συνοικισμό, όπως και στην Κεφαλλονιά τα Μεταξάτα και τα Ζερβάτα σημαίνουν το συνοικισμό, ή τα κτήματα του Μεταξά και του Ζέρβα.

Σύμφωνα με αυτή την άποψη κάποιος γενάρχης με το όνομα Μπουλαράς κατοικούσε στην περιοχή του χωριού,όπου έβοσκε τα μπουλάρια του (μουλάρια) και απ’αυτόν όλη η πατριά και ο συνοικισμός ονομάστηκε Μπουλαράτι ή Μπουλαράτες.

Ως προς τη παχειά συλλλαβή –λια αντι –λα λέγει ότι τούτο οφείλεται στην παραφθορά της λέξης και έχουμε έτσι Μπουλιαράτες.

Η παραπάνω άποψη δεν είναι χωρίς βάση αν λάβουμε υπόψη μας τον τρόπο με τον οποίο σχηματίστηκαν τα χωριά.

Τα χωριά δεν ξεφύτρωσαν διαμιάς, αλλά σχηματίστηκαν σιγά-σιγά στο πέρασμα των αιώνων.

Στην αρχή ήταν ένα σπίτι, μια οικογένεια, ή δύο τρεις οικογένειες εγκατεστημένες σκόρπια στα κτήματα ενός μεγάλου γαιοκτήμονα σαν καλλιεργητές.

Οι οικογένειες στην αρχή ζούσαν πατριαρχικά με όλα τα μέλη μαζί.

Στο πέρασμα των χρόνων όμως πλήθαιναν και αναγκαστικά διασπάστηκαν και αποτέλεσαν περισσότερες οικογένειες, που εγκαταστάθηκαν σε νέες κατοικίες, τις οποίες έχτισαν γύρω στην πατριαρχική.

Έτσι σχηματίστηκε ο πρώτος συνοικισμός που εξελίχτηκε σε χωριό.

Το όνομα του συνοικισμού αντιπροσώπευε ή το όνομα του τσιφλικά, που είχε παραχωρήσει το έδαφος για την εγκατάσταση, ή το όνομα του πρώτου οικιστού και γενάρχη της φάρας.

Αυτές είναι οι ερμηνείες που δόθηκαν κατά καιρούς απ’τους λόγιους του χωριού μας για το όνομα Μπουλιαράτι.