- Kλείνουν στις 17 Σεπτεμβρίου 2018, 11 χρόνια από την επίσημη πρεμιέρα του «Κατύν» του Αντρέϊ Βάιντα στην Πολωνία. Πρόκει...
-
Kλείνουν στις 17 Σεπτεμβρίου 2018, 11 χρόνια από την επίσημη πρεμιέρα του «Κατύν» του Αντρέϊ Βάιντα στην Πολωνία.
Πρόκειται για μια ταινία του μεγάλου σκηνοθέτη για την σφαγή 15.000 Πολωνών αξιωματικών από τους Σοβιετικούς την άνοιξη του 1940.
Μια ταινία που υπό την σκιά του συνεδρίου της Εσθονίας, αποκτά μια παραπάνω επικαιρότητα.
Κατ’ αρχήν να πούμε ότι δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Αντρέι Βάιντα καταγγέλλει τα εγκλήματα του κομμουνισμού και την σταλινική τρομοκρατία στην χώρα του.
Στην δεκαετία του ’70 είχε αποκτήσει τον τίτλο του πιο διάσημου αντιφρονούντα σκηνοθέτη του τότε Ανατολικού Μπλόκ.
Η πιο διάσημη ταινία του ήταν ο «Άνθρωπος από Μάρμαρο» του 1977 για έναν αγνοημένο σταχανοβίτη ήρωα της εργατικής τάξης που έπεσε σε δυσμένεια και έχει εξαφανιστεί.
Στην πραγματικότητα δολοφονήθηκε στις εργατικές διαδηλώσεις του 1972.
Η ταινία αυτή άνοιξε τον δρόμο για το ανεξάρτητο συνδικάτο της «Αλληλεγγύης», το οποίο, ο Βάιντα έκανε αργότερα διάσημο με τον «Άνθρωπο από Σίδερο» (Χρυσός Φοίνικας 1981).
Στο ίδιο πνεύμα κινιόταν τόσο το αλληγορικό «Δαντών» με τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ για την διαμάχη Βαλέσα- Γιαρουζέσκι, όσο και το «Χωρίς Αναισθητικό» για έναν πετυχημένο καθηγητή πανεπιστημίου που μετά από μια δήλωση του, πέφτει σε δυσμένεια του καθεστώτος και αυτοκτονεί.
Όμως ο Βάιντα έπρεπε να περιμένει μέχρι τα 81 του για να κάνει την προσωπική του ταινία: το «Κατύν». Ήταν 13 χρονών ο Βάιντα όταν ο πατέρας του εκτελέσθηκε στο Κατύν.
Όμως από την στιγμή που το όνομα του δεν συμπεριλήφθηκε στις λίστες των θυμάτων, η μάνα του περίμενε για χρόνια τον άνδρα της.
Μόνο στα τέλη της δεκαετίας του ’60 έμαθε την πικρή αλήθεια.
-
Ο ΑΝΤΡΕΪ ΒΑΪΝΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΕΜΙΕΡΑΤΟΥ «ΚΑΤΥΝ» ΣΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ
Κατ’ αρχήν λίγα ιστορικά στοιχεία για καλύτερη κατανόηση του έργου. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1939, ο Κόκκινος Στρατός παραβιάζοντας το Πολωνο-Σοβιετικό Σύμφωνο Μη-Επιθέσεως, εισβάλει στην Πολωνία από τα ανατολικά.
Ήδη είχε προηγηθεί η εισβολή των Γερμανών την 1η Σεπτεμβρίου 1939. Παρ’ όλο που η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία είχαν δεσμευτεί μέσω αντίστοιχων συμφώνων να επιτεθούν στην Γερμανία σε περίπτωση εισβολής τίποτα τέτοιο δεν συμβαίνει.
Αντίθετα η Σοβιετική Ένωση προσάρτησε ανενόχλητη εδάφη της Πολωνίας, όπως είχε συμφωνηθεί στο Σύμφωνο Μολότωφ – Ρίμπεντροπ.
Από τις αρχές του Οκτωβρίου 1939, 40.000 αιχμάλωτοι πολέμου αξιωματικοί και οπλίτες είχαν συλληφθεί από την NKVD (την μυστική αστυνομία του Στάλιν, πριν γίνει KGB). Ενώ οι Γερμανοί είχαν συλλάβει 43.000 στρατιώτες.
Στις 5 Μαρτίου του 1940, όταν με διαταγή του Ιωσήφ Στάλιν προς τον ηγέτη της NKVD Λαυρέντι Μπέρια, εκτελέσθηκαν 22.000 Πολωνοί αξιωματικοί που ήταν αιχμάλωτοι πολέμου στο δάσος του Κατύν και στις φυλακές Καλύνιν και Καρκίβ.
Από αυτούς γύρω στους 8.000 ήταν αιχμάλωτοι αξιωματικοί.
Οι υπόλοιποι ήταν Πολωνοί που κατηγορήθηκαν ως «πράκτορες του εχθρού, σαμποτέρ, τσιφλικάδες, βιομήχανοι, δικηγόροι, ιερείς και αξιωματικοί». Σκοπός του Στάλιν ήταν όχι μόνο να στερήσει από την χώρα την στρατιωτική ελίτ, αλλά και τον ανθό του μεταπολεμικού κράτους, μιας και όλοι τους ήταν επιχειρηματίες, δικηγόροι, δάσκαλοι και ιατροί που είχαν καταταγεί ως εθελοντές στον Πολωνικό στρατό.
Το 1943 τα Γερμανικά στρατεύματα ανακάλυψαν ένα μαζικό τάφο στο Κατύν, κοντά στο Σμολένσκ στην Δυτική Ρωσία με 4.500 πτώματα Πολωνών αξιωματικών.
Ελπίζοντας να διαλύσουν την συμμαχία των Σοβιετικών με τους Δυτικούς, οι ναζί δημοσιοποίησαν την ανακάλυψη του τάφου και κατηγόρησαν την Σοβιετική Ένωση για την σφαγή.
Η Μόσχα όμως αρνήθηκε την κατηγορία και δήλωσε ότι το έκαναν οι ίδιοι οι Γερμανοί.
-
ΚΑΤΥΝ: ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΥ ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΑΝ ΟΙ ΠΑΝΤΕΣ
Παρ’ όλο που το Κρεμλίνο ήταν ένοχο, οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία έκαναν ότι δεν καταλάβαιναν.
Ενώ ο ίδιος ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, αρνήθηκε την εισήγηση της εξόριστης στο Λονδίνο Πολωνικής Κυβερνήσεως να διεξαχθεί έρευνα από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό.
Στην δίκη της Νυρεμβέργης η σφαγή του Κατύν είχε αποδοθεί στους Ναζί και είχε συμπεριληφθεί στα εγκλήματα πολέμου.
Όμως ο φόβος μήπως και λάμψει η αλήθεια, έκανε τους δικαστές να αποσύρουν την κατηγορία. Μεταπολεμικά, η Πολωνία συνέχιζε να βρίσκεται υπό Σοβιετική κατοχή, αλλά τώρα με κομμουνιστική κυβέρνηση.
Έτσι παρόλο που ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έγινε για να προστατευθεί η ανεξαρτησία της Πολωνίας, αυτή δόθηκε ως δώρο στον Στάλιν.
Μόνο το 1991 ο Γιέλτσιν παραδέχθηκε την ενοχή της Σοβιετικής Ένωσης στην υπόθεση του Κατύν.
-
O ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΒΑΪΝΤΑ, ΤΖΑΚΟΜΠ ΒΑΪΝΤΑ, ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ «ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ» ΗΤΑΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΥΝ
Η ταινία του Βάιντα ξεκινά σε μια γέφυρα όπου ένα καραβάνι από Πολωνούς που προσπαθούν να γλυτώσουν από τους Γερμανούς συναντά ένα καραβάνι Πολωνών που προσπαθούν να γλυτώσουν από τους Σοβιετικούς.
Με αυτήν την σκηνή, ο Βάιντα δείχνει την τραγική μοίρα της Πολωνίας τόσο στην διάρκεια του Πολέμου, όσο και μεταπολεμικά.
Ένας συμβολισμός που ολοκληρώνεται όταν η Πολωνική σημαία κόβεται στα δύο.
Η μεν κόκκινη λωρίδα γίνεται κομμουνιστικό λάβαρο, πράγμα που σημαίνει ότι κυριαρχούν πλέον οι κομμουνιστές.
Ενώ η άσπρη λωρίδα θα χρησιμοποιηθεί για να δεθεί ένα τραύμα.
Μία από τις ηρωίδες του φιλμ είναι η Άννα (Μάγια Οσταλένσκα) που διασχίζει την μισή Πολωνία μαζί με την κόρη της για να ακούσει τον άνδρα της να της λέει ότι ο όρκος που έχει δώσει στην πατρίδα και τους στρατιώτες του είναι μεγαλύτερος από εκείνον που έδωσε ως σύζυγος της.
Ο Βάιντα δεν χαρίζεται σε καμιά πλευρά.
Έτσι δείχνει την σύλληψη όλης της πανεπιστημιακής κοινότητας από τους ναζί.
Όμως είναι οι Σοβιετικοί που δέχονται τα περισσότερα πυρά του διάσημου σκηνοθέτη από την σωτηρία της Άννας και της κόρης της από τα ρωσικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, χάρις σε ένα Ρώσο αξιωματικό, μέχρι την σφαγή του τέλους.
-
Ο ΑΝΤΡΕΪ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ
Δύο είναι οι συγκλονιστικές στιγμές στο πρώτο μέρος. Η πρώτη είναι όταν η κάμερα επικεντρώνει σε ένα σταυρό που το μόνο που έχει μείνει από τον Εσταυρωμένο είναι το καρφωμένο χέρι του που είναι κομμένο από τον αγκώνα.
Το υπόλοιπο το έχει κρύψει ο παπάς. Δεν υπάρχει σκληρότερη σκηνή που να δείχνει όχι μόνο την απελπισία του Πολωνικού λαού, αλλά και τον ηθικό κατήφορο του ανθρώπινου είδους.
Η άλλη είναι όταν οι Γερμανοί δείχνουν στην γυναίκα ενός στρατηγού το φιλμ με τους νεκρούς που ανακάλυψαν στο Κατύν, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο άνδρας της. Είναι τόσο συγκλονιστικό το ασπρόμαυρο φιλμ (μάλλον αρχείου) που δεν κρύβουμε την επιθυμία μας να είχε γυρισθεί όχι όλη η ταινία σε ασπρόμαυρο, αλά «λίστα του Σίντλερ».
Ο Βάιντα διηγείται παράλληλες ιστορίες, αποφεύγοντας να δείξει την σφαγή μέχρι το τελευταίο εικοσάλεπτο. Όμως το «Κατύν» δεν είναι μία ταινία για τα θύματα, αλλά μία ταινία για τους συγγενείς και φίλους που έμειναν πίσω και ο τρόπος που αντιμετωπίζουν την αλήθεια.
Έτσι η αναζήτηση της επικίνδυνης ιστορικής αλήθειας επανέρχεται ως ηθικό και πολιτικό θέμα, συνδέοντας το «Κατύν» με τον «Άνθρωπο από Μάρμαρο».
Είναι αυτή η υπεράσπιση της αλήθειας και η σφαγή του δεύτερου μέρους που βάζουν φωτιά στην οθόνη.
Η γυναίκα του αξιωματικού αρνείται την μεταπολεμική κομμουνιστική προπαγάνδα ότι οι Γερμανοί σκότωσαν τον άνδρα της.
Οι δύο αδελφές ενός πιλότου αντιδρούν διαφορετικά στο νέο καθεστώς και στην διατήρηση της μνήμης του αδελφού τους.
Η Ιρένα συμβιβάζεται, αλλά η Αννιέσκα (Μανταλένα Τσιεκέλσκι) σαν την Αντιγόνη που υποδύεται στο θέατρο προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανή την μνήμη του αδελφού της με την πραγματική ημερομηνία (1940 και όχι 1941) ως πράξη αντίστασης.
Όμως Αννιέσκα λεγόταν και η ηρωίδα-σκηνοθέτιδα του «Άνθρωπου από Μάρμαρο» και η πανέμορφη ξανθιά Τσιεκέλσκι με τον μπερέ παραπέμπει ολοφάνερα στην Κριστίνα Γιάντα της παλιότερης ταινίας.
Πρέπει να πούμε ότι οι αξιωματικοί εκτελούνται σε ένα παλιό στάβλο με μια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού, ενώ τα αίματα σκουπίζονται με έναν κουβά νερό. Μία σκηνή που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, δίνοντας μία γροθιά στο στομάχι του θεατή και τον Βάιντα την ευκαιρία να πενθήσει τον θάνατο του ανθού του Πολωνικού έθνους.
-
Η ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΩΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Αυτή η συγκλονιστική ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, παρουσία της Άγκελα Μέργκελ.
Ο ίδιος ο Βάιντα είχε δήλωσε ότι περιμένει την ρωσική προβολή της ταινίας, που θα δείχνει τις καλές ή όχι σχέσεις των δύο χωρών.
Όμως ο Πούτιν τον απογοήτευσε, μιας και με αφορμή το «Κατύν», οι Ρώσοι άρχισαν να δηλώνουν ότι τα ντοκουμέντα πάνω στα οποία βασίσθηκε η ενοχή της Σοβιετικής Ένωσης είναι αμφισβητήσιμα.
Από την άλλη η ελληνική Αριστερά την κτύπησε ανελέητα.
Ο «Ριζοσπάστης» περιέγραψε τόσο την ταινία, όσο και την ιστορία του Κατύν, «γκεμπελικό ψέμα».
Ενώ πρόσθετε ότι ο Γιέλτσιν πιέσθηκε από τον Γιαρουζέλσκι για να δηλώσει ότι η Σοβιετική Ένωση είναι ένοχη!
Ενώ πρόσθετε ότι ο Γιέλτσιν πιέσθηκε από τον Γιαρουζέλσκι για να δηλώσει ότι η Σοβιετική Ένωση είναι ένοχη!
Τελικά αξίζει το «Κατύν» τον μύθο του;
Κατ’ αρχήν πρέπει να πούμε, ότι έχοντας υπόψη της προσωπικής ταύτισης του Βάιντα με τα θύματα του Κατύν, θα περίμενε κανείς ένα αριστούργημα στο επίπεδο του «Στάχτες και Διαμάντια» και του «Ανθρώπου από Μάρμαρο».
Κατ’ αρχήν πρέπει να πούμε, ότι έχοντας υπόψη της προσωπικής ταύτισης του Βάιντα με τα θύματα του Κατύν, θα περίμενε κανείς ένα αριστούργημα στο επίπεδο του «Στάχτες και Διαμάντια» και του «Ανθρώπου από Μάρμαρο».
Όμως αυτά τα αριστουργήματα γίνονται μόνο μια φορά. Αυτό δεν σημαίνει ότι το «Κατύν» δεν είναι μια μεγάλη ταινία.
Αντίθετα είναι από τις καλύτερες του σκηνοθέτη, με φοβερή σκηνοθεσία, παίξιμο που συγκλονίζει και που στο δεύτερο μέρος ρίχνει γροθιά στο στομάχι.
Ενώ ο Βάιντα αρνείται να γίνει μελοδραματικός και να ηθικολογήσει.
Γι’ αυτό και είναι μεγάλη ταινία.
-
ΠΑΡ’ ΟΛΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ, ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΝ ΝΑ ΔΙΑΔΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ
Με αφορμή τα 11 χρονα του «Κατύν» είναι ευκαρία να την ανακαλύψουν εκ νέου οι λάτρεις του κινηματογράφου, ειδικά όταν οι κυβερνήτες αυτής της χώρας δηλώνουν ότι τα εγκλήματα του Στάλιν δεν υπήρξαν.
