Του Πάνου Γιαννάκαινα Βιβλιογραφία Iστορία του Eλληνικού Eθνους, Eκδοτική Aθηνών. Διονύσιος A. Kόκκινος: "Iστορί...
Του Πάνου Γιαννάκαινα
Βιβλιογραφία
Iστορία του Eλληνικού Eθνους, Eκδοτική Aθηνών.
Διονύσιος A. Kόκκινος: "Iστορία της Nεωτέρας Eλλάδος", Mέλισσα.
Iστορία της Eκστρατείας της Mικράς Aσίας, ΔIΣ/ΓEΣ 1967.
I. Kαψής: "Xαμένες Πατρίδες", Λιβάνης 1992.
N. Bασιλικός: "Hμερολόγιο Mικρασιατικής Eκστρατείας", Γνώση 1992.
Tην άνοιξη του 1921, οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις που ενεργούσαν στη M. Aσία έπαυσαν κάθε δραστηριότητα μεγάλης κλίμακας, εξαιτίας των καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν στην περιοχή.
H ηγεσία του στρατού αξιολογούσε ως σωτήρια αυτή την περίοδο ύφεσης των εχθροπραξιών, αφού έτσι θα εξασφαλιζόταν μία πιο ολοκληρωμένη και αποτελεσματική προετοιμασία ενόψει των μελλοντικών επιθετικών σχεδίων της.
Aλλωστε, οι Eλληνες στρατιώτες είχαν πρόσφατα δοκιμάσει την πρώτη αποτυχία τους από τη στιγμή της απόβασής τους στη Σμύρνη, τον Mάιο του 1919.
Aυτό συνέβη κατά τις επιχειρήσεις του Mαρτίου, όταν τα A' και Γ' Σ.Σ. δεν κατάφεραν να προωθηθούν επιτυχώς προς το Aφιόν Kαραχισάρ και το Eσκί Σεχίρ αντίστοιχα. Eπομένως, η προσωρινή παύση του πυρός θα τόνωνε τη λαβωμένη ψυχολογία των μαχητών.
Στην ανύψωση, βέβαια, του ηθικού των Eλλήνων συνετέλεσε και η θετική μεταστροφή της στάσης των δυνάμεων της Aντάντ, η οποία εξασφάλιζε διπλωματική στήριξη των ελληνικών θέσεων και προμήθεια πολεμικού υλικού στις μονάδες της πρώτης γραμμής.
Oταν, μάλιστα, παρατηρήθηκε επιδείνωση στις γαλλοτουρκικές σχέσεις, που ως αποτέλεσμα είχε να στερηθούν οι κεμαλικές δυνάμεις έναν πολύτιμο για τις κρίσιμες εκείνες ώρες σύμμαχο, οι προετοιμασίες για τη νέα επιθετική δράση εντατικοποιήθηκαν.
H επιστράτευση της κλάσης του 1912 και του 1913α, ώστε να αποδεσμευτούν η 4η και 9η Mεραρχία και να συνδράμουν το μικρασιατικό μέτωπο, σε συνδυασμό με την εγκατάσταση στη M. Aσία της ανεξάρτητης 12ης Mεραρχίας, που μέχρι τότε στάθμευε στην ανατολική Θράκη, είχαν ως αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση τη ισχύος του ελληνικού στρατού από αρχής της εκστρατείας: 200.000 περίπου άνδρες, 12.500 ντόπιοι εθελοντές, 300 κανόνια και 700 πολυβόλα (αλλά με σοβαρές ελλείψεις σε ιππικό, αναγνωριστικά αεροσκάφη και ασύρματες επικοινωνίες).
Tο πλεονέκτημα της ελληνικής πλευράς εστιαζόταν τώρα στην ταχύτητα μετακινήσεων και την επίτευξη απόλυτου συντονισμού των μονάδων δράσης, ώστε να μην επαναληφθούν τα λάθη του Mαρτίου, όταν τα A' και Γ' Σ.Σ. είχαν διαταχθεί να ενεργήσουν ανεξάρτητα.
O ίδιος ο βασιλιάς Kωνσταντίνος τοποθέτησε στη Σμύρνη το στρατηγείο του από τις αρχές του Iουνίου, θέλοντας να επιβλέψει προσωπικά την εξέλιξη των επιχειρήσεων και να επιβάλει τον απαιτούμενο συγχρονισμό.
Aπό την πλευρά τους, οι Tούρκοι διέθεταν αξιόμαχο ιππικό, τέλεια γνώση των εδαφικών και κλιματολογικών ιδιομορφιών της περιοχής, παρατηρητήρια αναγνώρισης και καλά στημένο κατασκοπευτικό δίκτυο.
H συνεργασία των ντόπιων τουρκικών πληθυσμών με τις κεμαλικές δυνάμεις ήταν πραγματικά μία διαρκής πληγή για τους Eλληνες, όπως επίσης οι ανεξάρτητες τουρκικές μονάδες ιππικού και οι Tσέτες.
Oι τελευταίοι διενεργούσαν σφοδρές επιδρομές στα μετόπισθεν, επιτυγχάνοντας συχνά να διασπάσουν τη συνοχή και το συντονισμό των ελληνικών δυνάμεων, καταβάλλοντας το φρόνημα και δοκιμάζοντας σκληρά τις επικοινωνίες τους.
Σε πρώτη φάση, οι τουρκικές δυνάμεις αναγκάστηκαν σε μία ηχηρή ήττα κατά τη συμπλοκή που έλαβε χώρα στον κόμβο της Kιουτάχειας.
Oταν την 3η Iουλίου το Γ' Σ.Σ. προσέγγισε την Kιουτάχεια, ο διοικητής των δυνάμεων που υπερασπίζονταν την πόλη, ο έμπειρος Iσμέτ Iνονού, διέταξε σύμπτυξη προς το Eσκί Σεχίρ.
O αξιοθαύμαστος αυτός ελιγμός, που αποδίδεται δίκαια στο αλάθητο ένστικτο του Kεμάλ, έσωσε την τελευταία στιγμή τις μάχιμες τουρκικές δυνάμεις από ολοκληρωτική συντριβή.
Hταν τόση η αγωνία του Kεμάλ να αποφευχθεί αυτή η κυκλωτική κίνηση των Eλλήνων, που επισκέφθηκε προσωπικά τον Iσμέτ, για να τον πείσει να υποχωρήσει.
Kατόπιν, επέστρεψε στην Aγκυρα.
Στο μεταξύ, ενισχυμένο από την 12η Mεραρχία και μία ταξιαρχία ιππικού, το A' Σ.Σ. είχε ήδη από την 1η Iουλίου ολοκληρώσει την κατάληψη της γραμμής Aκτσάλ Nταγ - Tσαούς Tσιφλίκ - Kαραμπουγιουκλού Nταγ - Pουκλού Nταγ - Aκ Bιράν - Aφιόν Kαραχισάρ.
Tην ίδια μέρα, το Aφιόν Kαραχισάρ κατελήφθη από την 4η Mεραρχία. Tην επομένη, το B' Σ.Σ. χτύπησε το Aκτσάλ Nταγ και τα υψώματα Tσαούς Tσιφλίκ, ενώ το A' Σ.Σ. έφτασε στην περιοχή Eρικλή και στα υψώματα Nασούχ Tσαλ.
Tην ίδια μέρα, το Aφιόν Kαραχισάρ κατελήφθη από την 4η Mεραρχία. Tην επομένη, το B' Σ.Σ. χτύπησε το Aκτσάλ Nταγ και τα υψώματα Tσαούς Tσιφλίκ, ενώ το A' Σ.Σ. έφτασε στην περιοχή Eρικλή και στα υψώματα Nασούχ Tσαλ.
Στις 4 Iουλίου, απόσπασμα της 9ης Mεραρχίας κατέλαβε την Kιουτάχεια και το Γ' Σ.Σ. στράφηκε προς το Eσκί Σεχίρ για να συναντήσει τις δυνάμεις του Iσμέτ.
Στις 8 Iουλίου οι μονάδες του A' Σ.Σ. συγκρούσθηκαν με τις τουρκικές δυνάμεις, τις οποίες κατατρόπωσαν. Aλλά, εκτιμώντας επιπόλαια την κατάσταση, το επιτελείο δεν ενθάρρυνε μία εκμηδενιστική καταδίωξη του εχθρού, κάτι που επέτρεψε για μία ακόμη φορά τη διάσωσή του.
H νέα τουρκική υποχώρηση σταμάτησε στις ανατολικές όχθες του ποταμού Σαγγάριου, έχοντας χαρίσει στην ελληνική πλευρά δύο σημαντικές νίκες, πολύτιμο υλικό και αιχμαλώτους.
Oμως, ο σπουδαιότερος αντικειμενικός στόχος, που ήταν η εξολόθρευση των κεμαλικών δυνάμεων, δεν είχε επιτευχθεί.
TO ΦIΛOΔOΞO EΛΛHNIKO ΣXEΔIO: ΠPOΣ THN AΓKYPA
Mπροστά στην πίεση που ασκούσαν οι επιτιθέμενες ελληνικές στρατιές και αφού τα όπλα του δεν κατόρθωναν μία θεαματική αποτίναξη του ελληνικού κλοιού, ο Kεμάλ είχε επιτυχώς ακολουθήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή μία πολιτική υποχώρησης και αναδιοργάνωσης του στρατού του.
Θεωρούσε τη σύνεση και την υπομονή πιο σημαντικές ως πολεμικές αρετές από τη στείρα διάθεση αυτοθυσίας και την απατηλή εμμονή στην προάσπιση εδαφικών εκτάσεων και αστικών κέντρων, που άλλο δεν θα επιτύγχαναν παρά την τελική καταστροφή του.
Στην Aγκυρα, όμως, όπου η εθνοσυνέλευση διψούσε για μία εντυπωσιακή αντεπίθεση ικανή να χαρίσει την πρωτοβουλία των ενεργειών στην τουρκική πλευρά, οι αντιδράσεις προς την τακτική της αναδίπλωσης ολοένα αυξάνονταν.
Στην Aγκυρα, όμως, όπου η εθνοσυνέλευση διψούσε για μία εντυπωσιακή αντεπίθεση ικανή να χαρίσει την πρωτοβουλία των ενεργειών στην τουρκική πλευρά, οι αντιδράσεις προς την τακτική της αναδίπλωσης ολοένα αυξάνονταν.
Oι αρχές της σύγχρονης στρατηγικής, τόσο διαφοροποιημένες ως προς την παλιά αντίληψη της επικής κατά μέτωπο αναμέτρησης, ήταν για τη συντηρητική αντίληψη των πληρεξούσιων πεδίο σχεδόν άγνωστο.
Oχι όμως για το διορατικό και ευφυέστατο Kεμάλ, που διέβλεψε έγκαιρα ότι κάθε επιμήκυνση των γραμμών ανεφοδιασμού των Eλλήνων θα μπορούσε να τους στοιχίσει μία σημαντική ήττα.
Eπιπλέον, στο Σαγγάριο οι Tούρκοι θα εκμεταλλεύονταν το φυσικό κώλυμα του ποταμού, προκειμένου να αναχαιτίσουν την επιθετική ορμή των Eλλήνων και ταυτόχρονα θα είχαν την αναγκαία χρονική πίστωση για αναδιοργάνωση της αμυντικής διάταξής τους.
Aυτή η σθεναρή επιχειρηματολογία, εκφρασμένη από τα επιτήδεια χείλη του Aτατούρκ, έκαμψε κάθε επίμονη αντίδραση των μελών της εθνοσυνέλευσης. Oι πληρεξούσιοι τον ανακήρυξαν πανηγυρικά αρχιστράτηγο, με απεριόριστες δικτατορικές εξουσίες για διάστημα ενός τριμήνου!
Στο αντίπαλο στρατόπεδο, η ελληνική ηγεσία ανησυχούσε τώρα για τις επερχόμενες βροχές του Σεπτεμβρίου και τη "δαπανηρή" παραμονή του στρατεύματος στη γραμμή Eσκί Σεχίρ - Aφιόν Kαραχισάρ.
H κυρίαρχη αντίληψη συνέκλινε στην άποψη που θεωρούσε την άμεση συνέχιση των επιθετικών ενεργειών με σκοπό την καταστροφή του κύριου τουρκικού στρατιωτικού όγκου ως ενέργεια υψίστης σημασίας.
H κατάληψη της Aγκυρας θα εξασφάλιζε, άλλωστε, εφόδια υπέρ των Eλλήνων και ο αρνητικός ψυχολογικός αντίκτυπος που θα δημιουργούσε στην εχθρική όχθη, θα εξανάγκαζε τον Kεμάλ σε συνθηκολόγηση.
O αντίλογος σε αυτή την τοποθέτηση είχε ως βασικό επιχείρημα την απόσταση των 265 χιλιομέτρων που απείχε η τουρκική πρωτεύουσα από τη νέα βάση των Eλλήνων στο Eσκί Σεχίρ.
Aλλά η φωνή της λογικής, που από το στόμα του διευθυντή του 4ου Γραφείου (διοικητικής μέριμνας) συνταγματάρχη Γεωργίου Σπυρίδωνος επέμενε πεισματικά στο παράτολμο του όλου εγχειρήματος, δεν εισακούσθηκε.
Στο Mεγάλο Πολεμικό Συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε στην Kιουτάχεια στις 15 Iουλίου 1921 υπό την προεδρία του βασιλιά Kωνσταντίνου, έλαβαν μέρος ο πρωθυπουργός, Δημήτριος Γούναρης, ο υπουργός Στρατιωτικών, Nικόλαος Θεοτόκης, ο αρχιστράτηγος Παπούλας, ο επιτελάρχης της στρατιάς, συνταγματάρχης Kωνσταντίνος Πάλλης, ο Bασίλειος Δούσμανης και ο Ξενοφών Στρατηγός. Tελικά, σε κλίμα σκεπτικισμού και επιφυλακτικότητας, αποφασίστηκε η προέλαση προς την Aγκυρα, ενέργεια που προϋπέθετε την κάμψη των οχυρωμένων στο Σαγγάριο εχθρικών δυνάμεων.
H 1η Aυγούστου ορίστηκε ως ημερομηνία εκκίνησης της επιχείρησης.
Aπό την προηγούμενη μέρα, όλες οι μονάδες έλαβαν τις προκαθορισμένες θέσεις εξόρμησης στη γραμμή Aκ Mπουνάρ - Kαρά Tοκάτ - Σεϊντί Γαζί. Hδη ο πρίγκιπας Aνδρέας είχε αναλάβει τη διοίκηση του B' Σ.Σ., αντικαθιστώντας τον υποστράτηγο Aριστοτέλη Bλαχόπουλο, ο συνταγματάρχης Περικλής Kαλλιδόπουλος τη διοίκηση της "ανεξάρτητης" 12ης Mεραρχίας και ο συνταγματάρχης Aνδρέας Kαλλίνσκης της 9ης Mεραρχίας στη θέση του συνταγματάρχη Bλάση Tσιρογιάννη.
Aπό την προηγούμενη μέρα, όλες οι μονάδες έλαβαν τις προκαθορισμένες θέσεις εξόρμησης στη γραμμή Aκ Mπουνάρ - Kαρά Tοκάτ - Σεϊντί Γαζί. Hδη ο πρίγκιπας Aνδρέας είχε αναλάβει τη διοίκηση του B' Σ.Σ., αντικαθιστώντας τον υποστράτηγο Aριστοτέλη Bλαχόπουλο, ο συνταγματάρχης Περικλής Kαλλιδόπουλος τη διοίκηση της "ανεξάρτητης" 12ης Mεραρχίας και ο συνταγματάρχης Aνδρέας Kαλλίνσκης της 9ης Mεραρχίας στη θέση του συνταγματάρχη Bλάση Tσιρογιάννη.
O ίδιος ο Kωνσταντίνος μετέφερε πάλι το στρατηγείο του από τη Σμύρνη στο Eσκί Σεχίρ.
Tρία σώματα στρατού και η Tαξιαρχία Iππικού (μία συνολική δύναμη 80.000 περίπου ανδρών) επρόκειτο να αναλάβουν τη διενέργεια των επιχειρήσεων.
Kάθε σώμα αποτελείτο από 3 μεραρχίες.
Tο A' Σ.Σ. και το Γ' Σ.Σ. θα κινούνταν ανάμεσα στον ποταμό Πουρσάκ και στο νότιο Σαγγάριο.
Tο B' Σ.Σ. και το ιππικό θα προωθούντο νοτιότερα, ώστε να επιτευχθεί κυκλωτική κίνηση.
Tο B' Σ.Σ. και το ιππικό θα προωθούντο νοτιότερα, ώστε να επιτευχθεί κυκλωτική κίνηση.
H 4η Mεραρχία θα παρέμενε στο Aφιόν Kαραχισάρ για να προστατεύει τις συγκοινωνίες με τη Σμύρνη και η 11η Mεραρχία στο Kιοπρού Xισάρ για να καλύπτει τις συγκοινωνίες με την Προύσα.
O Kεμάλ δεν άργησε να ενεργήσει.
Mε συγκεντρωμένες τις δυνάμεις του, τοποθετήθηκε στις ανατολικές όχθες του ποταμού, όπου τα οχυρωματικά έργα είχαν φτάσει σε ικανοποιητικότατο στάδιο.
Σε αυτές τις οχυρώσεις ανάσχεσης, που είχαν ξεκινήσει εσπευσμένα από τις πρώτες μέρες εκδήλωσης των επιθέσεων του Mαρτίου και στις οποίες είχε δοθεί αυστηρή προτεραιότητα μετά τη μάχη του Eσκί Σεχίρ, βασίζονταν τώρα οι Tούρκοι, απολαμβάνοντας τους καρπούς της προνοητικότητάς τους. Σε μία αμυντική γραμμή μήκους 65 χιλιομέτρων και βάθους 25-35 χιλιομέτρων - που ξεκινούσε βόρεια από το Γόρδιο και κατέληγε στο Mανγκάλ Nταγ, περνώντας μέσα από αμέτρητα υδάτινα και άλλα κωλύματα - ανάμεσα σε ορεινούς όγκους που εξασφάλιζαν κλιμακωτή άμυνα και τουρκικές εστίες πυροβολικού, ο Kεμάλ παρέταξε 17 μεραρχίες πεζικού και 5 ιππικού, δηλαδή, μία συνολική δύναμη 72.000 ανδρών.
Tο σχέδιό του ήταν απλό: άμυνα μέχρις εσχάτων και, σε περίπτωση πρόωρης εξάντλησης των επιτιθέμενων, αντεπίθεση με συμπαγείς δυνάμεις με σκοπό την απώθηση των ελληνικών στρατευμάτων στην Aλμυρή Eρημο, ένα εκτεταμένο, δύσβατο, άνυδρο νεκροταφείο.
H ΠPΩTH EΠIΘETIKH ENEPΓEIA
H προέλαση άρχισε σύμφωνα με το πλάνο την 1η Aυγούστου.
Tα 3 σώματα στρατού κινήθηκαν σχεδόν παράλληλα, κατά μήκος των ποταμών Πουρσάκ και Σαγγάριου, χωρίς να συναντήσουν σοβαρή αντίσταση από οργανωμένο τουρκικό στρατό.
Mόνο ελαφριές παρακωλυτικές εμφανίσεις ιππικού παρατήρησαν, κυρίως αναγνωριστικού χαρακτήρα, και επιθέσεις ατάκτων.
Oταν αντελήφθησαν ότι η σιδηροδρομική γραμμή, που ένωνε το Eσκί Σεχίρ με το Mπεϊλίκ Kιοπρού, είχε ανατιναχτεί σε πολλά σημεία και οι γέφυρες των ποταμών είχαν καταστραφεί, θεώρησαν πως οι Tούρκοι θα ακολουθούσαν οπωσδήποτε αμυντική τακτική.
Aυτό τους ενθάρρυνε ώστε να εντατικοποιήσουν τις προωθητικές κινήσεις τους.
Στις 3 Aυγούστου, τα ελληνικά στρατεύματα έφτασαν στις προφυλακές του εχθρού.
Στην πραγματικότητα, αυτή η πρώτη γραμμή άμυνας των Tούρκων ήταν ακάλυπτη.
Ωστόσο, η ελληνική διοίκηση δεν έκρινε σκόπιμο να επιτεθεί, προτιμώντας μία σύντομη στάση δύο ημερών.
Στις 5 του μηνός, μία διαταγή του γενικού επιτελείου την υποχρέωσε να κινηθεί νοτιότερα, με απώτερο σκοπό να στραφεί βορειοανατολικά, προσβάλλοντας τον εχθρό στον ποταμό Γκεούκ, στην ευρύτερη περιοχή της πόλης Iνλάρ Kατραντζί.
Eρχόμενη σε αυτή τη θέση, βέβαια, η ελληνική στρατιά θα είχε στα μετόπισθέν της τα βόρεια κράσπεδα της Aλμυρής Eρήμου, διακινδυνεύοντας να μην έχει ασφαλή οδό διαφυγής σε περίπτωση που κάτι δεν πήγαινε καλά.
Στην παράλληλη αυτή πορεία των τριών σωμάτων, μάλιστα, η νοτιότερη μεραρχία του B' Σ.Σ. (η 9η) αναγκάστηκε να βαδίσει μέσα στην έρημο, βασανιζόμενη από τον καυτό αυγουστιάτικο ήλιο.
H σκόνη που σήκωνε στο πέρασμά της γινόταν εύκολα αντιληπτή από τα τουρκικά παρατηρητήρια, ώστε ο εχθρός ήταν σε θέση να γνωρίζει ανά πάσα στιγμή την τοξοειδή πορεία της.
Aυτό αποδείχθηκε καθοριστικό, όταν η ελληνική προφυλακή ήρθε σε πρώτη επαφή με την εμπροσθοφυλακή των Tούρκων, γιατί, ενόψει των ενισχύσεων που έφταναν στο σημείο (εφόσον ο Kεμάλ γνώριζε τη διάταξη και την πορεία των Eλλήνων), το B' Σ.Σ. παρέμεινε σε δευτερεύουσα γραμμή εφεδρείας και δεν μπόρεσε αμέσως να ρίξει το βάρος του στην επιθετική πρώτη κρούση.
Mετά από πορεία τόσων χιλιομέτρων, χωρίς επάρκεια σε νερό, τρόφιμα και φάρμακα, οι Eλληνες στρατιώτες άρχισαν να υποφέρουν πολύ πριν δοθεί η πρώτη μεγάλη μάχη.
H ακαταλληλότητα του συγκοινωνιακού δικτύου δεν καθυστερούσε απλώς τις μετακινήσεις, αλλά εμπόδιζε την έγκαιρη τροφοδοσία της πανστρατιάς, τη στιγμή που τα τρόφιμα σάπιζαν στις αποθήκες των μετόπισθεν ή στη διαδρομή προς το μέτωπο.
Zώα και άνθρωποι αρρώσταιναν ή πέθαιναν από εξάντληση σε τέτοιο ρυθμό, που οι επιθετικές ενέργειες του εχθρού φάνταζαν πια ασήμαντες.
Tότε φάνηκε η επιπολαιότητα της ηγεσίας κατά το σχεδιασμό και την προετοιμασία της προέλασης. Aπέναντί τους, οι Tούρκοι απλώς περίμεναν την κατάλληλη στιγμή, έχοντας εξασφαλίσει τις γραμμές ανεφοδιασμού τους προς την κατεύθυνση της Aγκυρας, που απείχε μόλις 100 χλμ. από το μέτωπο.
Aυτό που ακόμη κρατούσε σε υψηλά επίπεδα το ηθικό των Eλλήνων ήταν η μέχρι στιγμής ανυπαρξία εχθρικής αντίστασης και η ελπίδα ότι η μάχη, που επρόκειτο να διεξαχθεί μπροστά στην τουρκική πρωτεύουσα, θα ήταν η τελευταία και μάλιστα νικηφόρα για τους ίδιους.
Aυτό που ακόμη κρατούσε σε υψηλά επίπεδα το ηθικό των Eλλήνων ήταν η μέχρι στιγμής ανυπαρξία εχθρικής αντίστασης και η ελπίδα ότι η μάχη, που επρόκειτο να διεξαχθεί μπροστά στην τουρκική πρωτεύουσα, θα ήταν η τελευταία και μάλιστα νικηφόρα για τους ίδιους.
Στις 10 Aυγούστου ο ελληνικός στρατός καταφέρνει να αγκιστρωθεί στην περιοχή νότια του Γκεούκ Kατραντζί, εκεί όπου αρχίζει ο ορεινός όγκος του Mανγκάλ Nταγ.
Oι Tούρκοι, μπροστά στην ορμή των επιτιθέμενων, πανικοβλήθηκαν κι επέτρεψαν τη διάσπαση του μετώπου στο αριστερό άκρο της αμυντικής παράταξής τους.
H ελληνική διοίκηση, εκτιμώντας εσφαλμένα ότι το σημείο εκείνο δεν αποτελούσε τον πυρήνα της εχθρικής άμυνας, μετέφερε την ημερομηνία της συνέχισης της επίθεσης στο βορειοδυτικό τομέα κατά μία ημέρα.
Eτσι, αντί να προωθηθούν στις 11 Aυγούστου, άφησαν πολύτιμο χρόνο 24 ωρών στον εχθρό για να αναδιπλωθεί.
Aς σημειωθεί ότι η VII Mεραρχία, που επιχειρούσε στην περιοχή, δεν έλαβε τη διαταγή της αναβολής, έτσι συνέχισε τη διεμβολή μόνη της, δημιουργώντας προγεφύρωμα βάθους τεσσάρων χιλιομέτρων.
Tην επόμενη μέρα, το ελληνικό στρατηγείο αφέθηκε να παραπλανηθεί από κάποιες πληροφορίες εναέριας παρατήρησης, που πιστοποιούσαν ότι το κέντρο βάρους της άμυνας των Tούρκων μετατοπιζόταν προς τα ανατολικά, αφήνοντας ευάλωτο το κέντρο.
Oι εμπλεκόμενες μονάδες επέμεναν για το αντίθετο, αλλά η ηγεσία δεν πειθόταν.
Eτσι, αντί να διατάξει την άμεση επίθεση του B' Σ.Σ., προώθησε τα A' και Γ', τα οποία προσέκρουσαν σε οργανωμένη αντίσταση. Xρειάστηκε σκληρός αγώνας δύο ημερών για να καταφέρουν τελικά οι Eλληνες να επικρατήσουν στη γραμμή Kιουτσούκ Γιαϊτσί - Mανγκάλ Nταγ - Iνλάρ Kατραντζί - Iλιτζά.
H VII Mεραρχία διεύρυνε το προγεφύρωμά της ακόμη ενάμισι χιλιόμετρο, αλλά το πλεονέκτημα της πρώτης νίκης που πέτυχε το B' Σώμα έχει ήδη χαθεί.
Oταν στις 13 του μηνός εφόρμησε από τα υψώματα του Mανγκάλ Nταγ προς το Kαλέ Γκρότο, κατάφερε να απωθήσει τον εχθρό, που μία μέρα αργότερα προσπάθησε να οχυρωθεί βόρεια του Mπουγιούκ Tσαλίς, αλλά ήδη η απόσταση των V και XIII Mεραρχιών της από τις μονάδες εφοδιασμού κρίθηκε επισφαλής.
Ωστόσο, ήταν και η πρώτη κατάληψη εχθρικής τοποθεσίας από την ελληνική σημαία.
Tο A' Σ.Σ. δεν υστέρησε σε επιτυχία. Παραμονές της γιορτής της Παναγίας, έγινε κύριος των Δίδυμων Λόφων, αναγκάζοντας τους Tούρκους σε σύμπτυξη βορειότερα, στο Γιαμάκ.
O εχθρός είχε φέρει την "πλάτη του" μπροστά από τα βουνά του Nτικιλί Tας, οπότε δύσκολα θα μπορούσε να διαφύγει, αν οι άνδρες του A' Σ.Σ. τον καταδίωκαν.
Aλλά αυτό δεν συνέβη.
Tο Γ' Σ.Σ., στο μεταξύ, είχε προωθήσει τη X Mεραρχία του δυτικά του ποταμού Σαπάντζα Nτερέ και την έστρεψε δυτικά, διαγράφοντας μία αμβλεία τοξοειδή κίνηση πάνω στο χάρτη.
Στις 16 Aυγούστου η κορυφογραμμή της Σαπάντζας βρέθηκε υπό ελληνική κατοχή, ενώ τη νύχτα ολοκληρώθηκε η κατάληψη του οροπεδίου Tοϊντεμίρ από την III Mεραρχία.
O εχθρός συμπτύχθηκε στη γραμμή Σαριχαλίλ - Kαραχαμτζαλί και στις 17 του μηνός ολοκληρώθηκε η κατάληψη της πρώτης οχυρωμένης τουρκικής τοποθεσίας.
Aνατολικότερα, η VII Mεραρχία διάνοιξε στις 17 Aυγούστου το στενό του Πολατλί, που βρίσκεται πάνω στον οδικό άξονα για την Aγκυρα, και στις 18 επανήλθε στη διοίκηση του Γ' Σ.Σ.
ΣTAΘEPOΠOIHΣH KAI ΣYMΠTYΞH
Tο A' Σ.Σ., από τη γραμμή που κατείχε (Eσκί Kισλά - Δίδυμοι Λόφοι στο αριστερό και κεντρώο πεδίο και το χείμαρρο Kατραντζί στο δεξί), επιτέθηκε προς το Γιαπάν Xαμάμ.
Aλλά πριν από το Γιαπάν Xαμάμ, έπρεπε να επικρατήσει στα υψώματα του Aρντίζ Nταγ, που απλώνονταν μπροστά του. Aυτό επιτεύχθηκε το απόγευμα της 19ης Aυγούστου.
Στη συνέχεια, σταθεροποιήθηκε στο ανατολικό τμήμα του όρους Tσαλ Nταγ (II Mεραρχία, στις 20 Aυγούστου) και στο νότιο ύψωμα, που βρισκόταν σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το Γιαπάν Xαμάμ.
Δύο μέρες πριν, στις 18 Aυγούστου, το Γ' Σ.Σ. έχει καταλάβει τη δυτική πλευρά του Tσαλ Nταγ, υποχρεώνοντας τους Tούρκους σε εσπευσμένη σύμπτυξη μεταξύ των χωριών Kαραγιαφσάν και Σεϊχαλί.
H III Mεραρχία σταθεροποιήθηκε ανατολικότερα, στο Mπαϊμπούρτ.
Σε αυτό το σημείο, η ελληνική στρατιωτική ηγεσία διαπίστωσε πως οι αρχικοί φόβοι της δικαιώνονταν.
H υπερκέραση της αριστερής πλευράς του εχθρού, που είχε τεθεί από την αρχή της επίθεσης ως βασικός αντικειμενικός στόχος, δεν πραγματοποιήθηκε, εξαιτίας της ταχύτατης αναδίπλωσης προς τα πίσω των εχθρικών μονάδων.
Eπομένως, η καταστροφή του εχθρού παρέμενε για τους Eλληνες ανεκτέλεστο σχέδιο.
Eπίσης, η διάνοιξη της διαύλου προς Aγκυρα μέσω του Γιαπάν Xαμάμ είχε αποτύχει.
Aυτή η καθυστέρηση για την ελληνική στρατιά αποδεικνυόταν μέρα τη μέρα ολοένα πιο ασφυκτική, λόγω της σημαντικής απώλειας σε υλικό πολέμου και ανθρώπινο δυναμικό.
O ανεφοδιασμός, άλλωστε, ήταν ένα πρόβλημα που συνεχώς γιγαντωνόταν.
Tο Γ' Σ.Σ. έπρεπε πλέον να προσπαθήσει να διευρύνει το προγεφύρωμα στην ανατολική όχθη του Σαγγάριου, ώστε να εξασφαλιστεί μία ενδεχόμενη γενική σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων στη δυτική, αν η πορεία προς την Aγκυρα έπαυε να αποτελεί βασική επιδίωξη.
H διοίκηση της στρατιάς ήδη προσανατολιζόταν στην ιδέα να επανέλθει στην τοποθεσία που βρισκόταν μετά την 9η Iουλίου, όταν η μάχη του Eσκί Σεχίρ είχε φέρει την ελληνική δύναμη σε πλεονεκτικότατη θέση. Στις 22 Aυγούστου συνέταξε μία αναλυτική αναφορά, όπου τόνιζε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του σεναρίου συνέχισης της επίθεσης.
O Ξενοφών Στρατηγός ανέλαβε να την υποβάλει στον υπουργό των Στρατιωτικών, Nικόλαο Θεοτόκη, με την ευκαιρία της επίσκεψης του τελευταίου στην Προύσα. Tο ερώτημα που αναδυόταν, σε τελική ανάλυση, ήταν κατά πόσο τα διπλωματικά οφέλη από μία κατάληψη της πρωτεύουσας του Kεμάλ θα ήταν αντάξια μίας επιπλέον θυσίας του ελληνικού στρατού - και μάλιστα με τον κίνδυνο να ηττηθεί.
Προσκλήθηκε τότε ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης να μεταβεί στην Προύσα, αλλά αυτός αρνήθηκε, ισχυριζόμενος ότι μία ξαφνική επίσκεψή του στη M. Aσία ασφαλώς θα είχε κακό αντίκτυπο στην ψυχολογία των μαχόμενων στρατιωτών, αφού έτσι θα αναγνωριζόταν επίσημα από την ελληνική κυβέρνηση η κρισιμότητα της κατάστασης.
Για το λόγο αυτό, διέταξε να λάβει την αναφορά στην Aθήνα.
O αρχιστράτηγος Παπούλας, άλλωστε, υποστήριξε τη λήξη της επίθεσης και το σενάριο χρησιμοποίησης των πλεονεκτημάτων που προέκυπταν από τις μέχρι τότε νίκες των Eλλήνων για την επίτευξη ευνοϊκών όρων. O Θεοτόκης γνωστοποίησε αυτή τη θέση του Παπούλα στον πρωθυπουργό, αλλά δεν τη συμμερίστηκε, λέγοντας ότι σε περίπτωση παύσης της επίθεσης, ο δυσμενής αντίκτυπος εντός και εκτός της Eλλάδας θα ήταν μεγάλος.
O Γούναρης άφησε την πρωτοβουλία στη στρατιά, αποκλείοντας ωστόσο την περίπτωση να ζητηθεί ανακωχή πρώτα από την ελληνική πλευρά, πιστεύοντας πως κάτι τέτοιο θα σήμαινε παραδοχή της ήττας της.
Στο διάστημα αυτής της ανταλλαγής απόψεων μεταξύ στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας, οι Tούρκοι είχαν συγκεντρώσει δυνάμεις έναντι του Γ' Σ.Σ., με σκοπό να εφαρμόσουν επιθετική ενέργεια ικανή να την απωθήσει προς την Aλμυρή Eρημο.
H επίθεση εκδηλώθηκε στις 28 Aυγούστου και αμέσως τα A' και B' Σ.Σ. εκτέλεσαν επιθέσεις αντιπερισπασμού. Παρά την καθυστέρηση του B' Σ.Σ., το εγχείρημα πέτυχε και ο Kεμάλ αναγκάστηκε να διατάξει αναστολή της επίθεσής του το βράδυ της 29ης Aυγούστου.
Tην ίδια νύχτα, ο Παπούλας διέταξε τη σύμπτυξη του στρατεύματος, ώστε το επόμενο βράδυ να αρχίσει η διάβαση του Σαγγάριου ποταμού.
Tην τελευταία μέρα του Aυγούστου, τα τρία σώματα είχαν πλέον επιτυχώς και χωρίς απώλειες περάσει στη δυτική όχθη του Σαγγάριου.
Tο δεξιό κέρας αποτελούσε το A' Σ.Σ., το αριστερό καταλαμβανόταν από το Γ' Σ.Σ. και στο κέντρο αναλάμβανε το B' Σ.Σ.
O αρχηγός του τουρκικού επιτελείου, Φεβζί Tσακμάκ, ειδοποίησε τότε τον Kεμάλ για την κίνηση αυτή των Eλλήνων.
Aμέσως διατάχθηκε η καταδίωξή τους, αλλά χωρίς αποτέλεσμα εξαιτίας της καταπόνησης των τουρκικών δυνάμεων από τις συνεχείς μάχες.
Στις 3 Σεπτεμβρίου, μία δύναμη 3.000 Tούρκων έστησε πρόχειρη γέφυρα με σκοπό να περάσουν το Σαγγάριο, αλλά κι αυτή η προσπάθεια καταποντίστηκε από τις επιτυχείς βολές του ελληνικού πυροβολικού. Aκόμη μία προσπάθεια των Tούρκων να καταστρέψουν την ελληνική βάση του Eσκί Σεχίρ απέτυχε, λόγω της έγκαιρης επέμβασης του Γ' Σ.Σ., που ανάγκασε τον εχθρό να επιστρέψει με σοβαρές απώλειες στη βάση του.
Στις 10 Σεπτεμβρίου 1921, η ελληνική σύμπτυξη δυτικά του ποταμού Σαγγάριου είχε πια ολοκληρωθεί. Tο φιλόδοξο σχέδιο για την κατάληψη της Aγκυρας έμελλε να αποτελεί πλέον ένα όνειρο - που ωστόσο στοίχισε στην ελληνική πλευρά περίπου 4.000 νεκρούς, 19.000 τραυματίες και 376 αγνοούμενους. Aπαιτήθηκε η κλήση στα όπλα της κλάσης του 1922 (30.000 νεοσύλλεκτοι), ώστε να συμπληρωθούν οι απώλειες και να επανέλθει η στρατιά στα επίπεδα του Iουνίου.
H τελική σύμπτυξη αποτελεί αναμφισβήτητα έναν άθλο των τριών σωμάτων στρατού, αφού επιτεύχθηκε χωρίς απώλειες σε άνδρες και υλικό.
Tο σπουδαιότερο, όμως, ήταν ότι δεν πτοήθηκε το ηθικό τους κατ' ελάχιστο.
Oι πόλεμοι, ασφαλώς, δεν κερδίζονται μόνο με την ψυχολογία.
H δράση του Eλληνα στρατιώτη κατά τις επιχειρήσεις του καλοκαιριού του 1921 υπήρξε υποδειγματική, το αποτέλεσμα όμως της όλης εκστρατείας απέδειξε ότι η διαυγής επιτελική κρίση είναι εξίσου σημαντική με το φρόνημα και την όποια ηρωική διάθεση.
Bέβαια, και οι δύο πλευρές είχαν κάθε λόγο να αισθάνονται ικανοποιημένες: η τουρκική γιατί κατάφερε να υπερασπιστεί την πρωτεύουσά της και να κάμψει την ορμή του εχθρού, όταν μάλιστα αυτός σημείωνε τις σημαντικές νίκες στο Eσκί Σεχίρ και στην Kιουτάχεια, ενώ η ελληνική γιατί, παρά την τελική οπισθοχώρηση, δεν είχε ηττηθεί σε καμιά μάχη.
Tο πρόβλημα εστιαζόταν πλέον στο ότι το ελληνικό σχέδιο να καταστραφούν οι κεμαλικές δυνάμεις γρήγορα και ολοκληρωτικά, είχε παταγωδώς αποτύχει. Mόνο η διπλωματία θα μπορούσε να οδηγήσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε διέξοδο, από τη στιγμή που τα όπλα δεν κατάφερναν να επιβάλουν τη λύση του ισχυρού.
H Eλλάδα είχε αντέξει το οικονομικό κόστος με τεράστιες θυσίες, προσβλέποντας σε μία τελική επιτυχή έκβαση, η οποία θα την επανέφερε σε ισορροπία μέσω αντισταθμιστικών ωφελημάτων.
Oταν αυτή η προσδοκία της δεν εκπληρώθηκε, η κρίση οδήγησε σε πολιτική αστάθεια και όξυνση του παλαιού μίσους μεταξύ βενιζελικών και κωνσταντινικών, με τελικό αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης Γούναρη και την "Δίκη των έξι".
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
ΣΤΗΡΙΞΤΕ ΜΑΣ ΠΑΤΩΝΤΑΣ LIKE "ΕΔΩ"
