Το καλοκαίρι του 1943 η Παραμυθιά και τα χωριά του κάμπου της περνούσαν άσχημες ώρες. Η περιοχή ζούσε την κορύφωση του δράματο...
Το καλοκαίρι του 1943 η Παραμυθιά και τα χωριά του κάμπου της περνούσαν άσχημες ώρες.
Η περιοχή ζούσε την κορύφωση του δράματος που είχε αρχίσει την
άνοιξη του 1941 με την επικράτηση του άξονα στην Ελλάδα.
Η Θεσπρωτία, ζούσε μία τριπλή κατοχή, των Γερμανών, των Ιταλών και των μουσουλμάνων Τσάμηδων, οι οποίοι έσπευσαν από την αρχή να συνεργαστούν με τους κατακτητές.
Όλη την περιοχή της Ηπείρου έλεγχε η γερμανική μεραρχία Εντελβάις η οποία ευθυνόταν για τις σφαγές αμάχων στη Μουσιωτίτσα, στους Λιγκιάδες και την εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων.
Στη Παραμυθιά είχαν βρει συμπαραστάτες τους αδελφούς Ντίνο, ηγέτες των Τσάμηδων, που συμμάχησαν με τους κατακτητές κόντρα στον ελληνικό πληθυσμό.
Ένοπλη ομάδα Τσάμηδων που συμμετείχαν στο έγκλημα της Παραμυθιάς υπό τις οδηγίες της γερμανικής διοίκησης
Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου του 1943, στην τοποθεσία Σκάλα, σκοτώθηκαν έξι Γερμανοί σε μάχη με αντάρτες του ΕΔΕΣ.
Αυτό ήταν η αφορμή για ένα προαποφασισμένο έγκλημα.
Στα γραφεία της Κομμαντατούρας, οι λογαριασμοί είχαν γίνει.
Ένας προς δέκα.
Οι ανακοινώσεις του Γερμανού φρούραρχου της Παραμυθιάς το έλεγαν καθαρά: «…δια κάθε δολοφονία ή τραυματισμόν Γερμανού στρατιώτου, θα εκτελούνται 10 χριστιανοί Έλληνες πολίτες εκ Παραμυθίας και των πέριξ χωριών».
Τη νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου 1943, κοντά στα μεσάνυχτα, ο τρόμος σκέπασε τα σοκάκια της κωμόπολης.
Μεικτά αποσπάσματα Γερμανών και μουσουλμάνων Τσάμηδων, παραβιάζουν επιλεκτικά πόρτες χριστιανικών σπιτιών.
Συλλαμβάνουν όσους βρίσκονται στις λίστες τους.
Τα ιστορικά ντοκουμέντα που εντοπίστηκαν πριν από λίγα χρόνια, δείχνουν ότι την λίστα των μελλοθανάτων είχε συντάξει η ηγεσία των Τσάμηδων.
Παρακολουθείστε μαρτυρίες και ντοκουμέντα από την σφαγή στην Παραμυθιά, όπως τις κατέγραψε η δημοσιογραφική έρευνα στη «Μηχανή του Χρόνου»:
Από μικρό παιδί ο κ. Τσαμάτος θυμάται ο μοιρολόι της γιαγιάς του.
«Το όνομα του παπά-Βαγγέλη Τσαμάτου ήταν στην λίστα γραμμένο από καρό.
Όταν τον πήραν μεσάνυχτα από το σπίτι του, μαζί με τον γιο του τον Νικόλα, η παπαδιά έτρεξε ξωπίσω για να του δώσει μια μάλλινη φανέλα.
Εκείνος, βέβαιος για το ταξίδι που κινούσε της είπε:
«Άσε τη φανέλα παπαδιά.
Εκεί που πάω δεν θα μου χρειαστεί».
Μόνο το πετραχήλι του, αυτό πήρε μαζί του.
Ο παπά-Βαγγέλης Τσαμάτος πριν εκτελεστεί έψαλε την νεκρώσιμη ακολουθία
Οι πιο πολλοί από τους συλληφθέντες ήταν μεταξύ τους στενοί συγγενείς.
Γονείς και παιδιά, αδέλφια, ανίψια και θείοι.
Η οικογένεια του Βασίλη Τσούλα είχε το «θλιβερό προνόμιο», να χάσει τρία αδέλφια, τον Γάκη, τον Θόδωρο και τον Κώτσιο.
Ανάμεσα στους μελλοθάνατους βρίσκονταν και δύο έφηβοι, ο Σπύρος Μπάρμας και ο Γιώργος Σωτηρίου, με τους πατεράδες τους.
Κατά τη διάρκεια της κράτησης, ανακοινώθηκε στους κρατουμένους η απόφαση των αρχών κατοχής να εκτελεστούν.
Όπως εξιστόρησαν αργότερα οι τρεις από τους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν την τελευταία στιγμή, οι τραγικές ώρες στο υπόγειο του σχολείου, λίγο πριν από τον θάνατο, κύλησαν σε κλίμα συναδέλφωσης και αξιοπρέπειας.
Ο Νίκος Γιαννάκης, ένας 25χρονος γυμναστής έδινε κουράγιο στους συγκρατούμενούς του, τραγουδώντας τον «Γεροδήμο».
Ο παπά-Βαγγέλης Τσαμάτος, κοντά στο ξημέρωμα, έψαλε τη νεκρώσιμη ακολουθία
Όλη την περιοχή της Ηπείρου ήλεγχε η γερμανική μεραρχία Εντελβάις που ευθυνόταν για σφαγές εκατοντάδων αμάχων στα μαρτυρικά χωριά
Η εκτέλεση
Το χάραμα, πάνοπλοι Γερμανοί μαζί και με τους συνεργούς τους, οδήγησαν τους κρατούμενους λίγο έξω από την κωμόπολη σε ένα χωράφι.
Εκεί, την προηγούμενη μέρα, όμηροι από τα χωριά του κάμπου είχαν ανοίξει ομαδικούς τάφους.
Πριν δώσει το πρόσταγμα ο αξιωματικός του αποσπάσματος, απελευθέρωσε τρεις από τους κρατούμενους, γιατί έκρινε πως θα του ήταν χρήσιμοι για ξυλουργικές εργασίες στο γερμανικό γραφείο διοίκησης και έμειναν 49 μελλοθάνατοι.
Ο Γιάννης Μπαζιάκος και ο Κώστας Τσίλης προσπάθησαν να αποδράσουν από το απόσπασμα την τελευταία στιγμή. Λίγο πιο πέρα, τους εκτέλεσαν οι συνεργάτες των Ναζί.
Τα ιστορικά ντοκουμέντα που εντοπίστηκαν πριν από λίγα χρόνια δείχνουν ότι τη λίστα των μελλοθανάτων είχε συντάξει η ηγεσία των Τσάμηδων
Ο κ. Παναγιώτης Τσαμάτος αναφέρει πως λίγες μέρες νωρίτερα, από τα χωριά της Παραμυθιάς, είχαν συλληφθεί και εκτελέστηκαν στην συνέχεια 11 πολίτες έξω από το σχολείο.
Μαζί με τους προκρίτους, οι εκτελεσθέντες έφταναν τους εξήντα, «για να λυθεί σωστά, η εξίσωση της ντροπής», συμπληρώνει ο καθηγητής.
«Αυτές τις μνήμες πρέπει να τις κρατήσουμε ζωντανές, γιατί η θυσία αυτή δεν θα πρέπει να κληροδοτηθεί στους νέους, τα παιδιά μας, με το όνομα ενός ψυχρού αριθμού.
Οι 49 ήταν άνθρωποί μας. Πατεράδες, παππούδες, αδέλφια, θείοι. Είχαν ονόματα, οικογένειες, όνειρα και ελπίδες για τη ζωή».
Ο Παναγιώτης Τσαμάτος είναι Καθηγητής Μαθηματικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Γεννήθηκε στη Παραμυθιά και έζησε στον απόηχο και την σκιά της οδυνηρής εκτέλεσης.
Είχε δύο εκτελεσθέντες μέσα στην οικογένειά του και έκανε τη δική του έρευνα που αποτύπωσε στο βιβλίο «Εν Παραμυθία τη 29-9-1943».
mixanitouxronou.gr
